Ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στον Ιερό Καθεδρικό Ναό του Χρίστου Σωτήρος

Μακαριώτατε καί Ἁγιώτατε ἀδελφέ,
Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι,
Ἐξοχώτατοι,
Τέκνα τῆς Ἐκκλησίας εὐλογημένα,

Ἑορτάσαντες χθές ἐν λαμπρᾷ πανηγύρει τήν ἑορτήν τῆς Πεντηκοστῆς, τήν «Μητρόπολιν τῶν ἑορτῶν», κατά τόν ἱερόν προκάτοχον ἡμῶν Ἰωάννην τόν Χρυσόστομον, τιμῶμεν σήμερον δι᾿ ἀδελφικῆς καί πάλιν Πατριαρχικῆς καί Ἀρχιερατικῆς συλλειτουργίας τόν κατά τήν Πεντηκοστήν πεμφθέντα εἰς τόν κόσμον παράκλητον, τό Πανάγιον καί ζωοποιόν Πνεῦμα, «τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον καί σύν Πατρί καί Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καί συνδοξαζόμενον», κατά τήν ὁμολογίαν τοῦ Συμβόλου τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Κατ᾿ ἀγαθήν δέ συγκυρίαν τιμῶμεν σήμερον καί ἑορτάζομεν κατά τό τηρούμενον ἐνταῦθα παλαιόν ἡμερολόγιον καί τήν ἱεράν μνήμην τῶν ἐκ τῆς ἀποστολικῆς ἡμῶν καθέδρας τοῦ Πατριαρχείου τῆς Κωνσταντίνου Πόλεως, κατά τόν θ’ μ. Χ. αἰῶνα, πεμφθέντων εἰς Μοραβίαν πρός φωτισμόν τῶν Σλαύων αὐταδέλφων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, τό ὄνομα τοῦ πρώτου ἐκ τῶν ὁποίων ἐπαξίως φέρει ἡ Ὑμετέρα περισπούδαστος Μακαριότης, πεφιλημένε ἅγιε ἀδελφέ καί συλλειτουργέ.
Ὁποία πολλαπλῆ εὐλογία δι᾿ ἡμᾶς καί τάς Ἐκκλησίας ἡμῶν ἡ σημερινή ἡμέρα! Συνηγμένοι, Θείᾳ Χάριτι, περί τήν ἁγίαν Τράπεζαν τοῦ μεγαλοπρεποῦς καί περικαλλοῦς τούτου Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος συμβολίζει καί ἐκφράζει τάς σκληράς δοκιμασίας ἀλλά καί τό ὑπέροχον μεγαλεῖον τῆς εὐλαβείας τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ, ἀναλογιζόμεθα ἐν εὐχαριστίᾳ καί εὐγνωμοσύνῃ τρεῖς ἐν ταυτῷ μεγάλας δωρεάς τοῦ Παναγάθου Θεοῦ πρός τήν ἁγίαν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίαν μας: πρῶτον μέν τήν ἐπιφοίτησιν τοῦ Παναγίου καί τελεταρχικοῦ Πνεύματος˙ δεύτερον τήν μετάδοσιν τοῦ φωτός καί τῆς ἀληθείας τοῦ Εὐαγγελίου ἀπό τοῦ Βυζαντίου πρός τούς σλαβικούς λαούς διά τοῦ ἱεραποστολικοῦ ἔργου τῶν ἑορταζομένων σήμερον Ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου˙ τέλος δέ τά ὀνομαστήρια τῆς Ὑμετέρας προσφιλοῦς Μακαριότητος, τοῦ ἀρχιποίμενος σήμερον τῆς θυγατρός καί ἀδελφῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας. Περί τάς τρεῖς ταύτας πολυτίμους δωρεάς στρέφεται τήν στιγμήν αὐτήν ἡ σκέψις ἡμῶν καί ὁ λόγος.
Ἡ δωρεά τοῦ Παναγίου Πνεύματος εἰς τόν κόσμον ἀποτελεῖ τό ἀποκορύφωμα τῆς θείας οἰκονομίας διά τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου. Διά τῆς δωρεᾶς αὐτῆς ὁ δι᾿ ἡμᾶς σαρκωθείς, σταυρωθείς καί ἀναστάς Κύριος συνεχίζει καί μετά τήν εἰς οὐρανούς Ἀνάληψίν Του νά εἶναι παρών μεθ᾿ ἡμῶν «ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος», κατά τήν ὑπόσχεσίν Του πρός τούς μαθητάς Του (Ματθ. 28, 20). Ἡ παρουσία αὕτη ἔχει τήν μορφήν τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ὡς «σῶμα Χριστοῦ» καί «κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ἐπεκτείνει εἰς τήν ἱστορίαν τήν «ἀγάπην τοῦ Θεοῦ Πατρός» (Β’ Κορ. 13, 13), ἑνοῦσα «τά ἐπί γῆς τοῖς οὐρανίοις» (Κοντάκιον τῆς Ἀναλήψεως) «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν» (Ἰω. 17, 21) κατά τό πρότυπον τῆς ἑνότητος τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ἰδού, λοιπόν, ἡ πρώτη καί μεγίστη δωρεά τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Παναγίου Πνεύματος: ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας, καί δι᾿ αὐτῆς καί ἐν αὐτῇ καί ἡ «τῶν πάντων ἕνωσις», ὑπέρ τῆς ὁποίας δεόμεθα εἰς κάθε Θείαν Λειτουργίαν. «Ὅπου τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκεῖ καί ἡ Ἐκκλησία», κατά τήν ρῆσιν τοῦ Ἁγίου Εἰρηναίου, καί ὅπου ἡ Ἐκκλησία καί τό Ἅγιον Πνεῦμα, ἐκεῖ παύει κάθε διαίρεσις, κάθε σύγκρουσις, κάθε διχασμός. Κάθε διαίρεσις φυσική, κοινωνική, φυλετική ἤ ἐθνική εἶναι ἐντελῶς ἀδιανόητος ἐντός τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ἐθνοφυλετισμός, ὡς καί πᾶσα ἄλλη μορφή διακρίσεως, προσκρούει εὐθέως εἰς τήν φύσιν τῆς Ἐκκλησίας, δοθέντος ὅτι ἐν αὐτῇ, κατά τόν Θεῖον Παῦλον (Κολ. 3, 11) «οὐκ ἔνι Ἕλλην καί Ἰουδαῖος, περιτομή καί ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλά τά πάντα καί ἐν πᾶσι Χριστός».
Ἡ ἑνότης αὕτη, τήν ὁποίαν φέρει εἰς τόν κόσμον διά τῆς Ἐκκλησίας τό Πανάγιον Πνεῦμα, οὐδόλως καταργεῖ τήν ποικιλίαν τῶν γλωσσῶν καί τῶν πολιτισμῶν τῶν λαῶν τῆς γῆς. Κατά τήν ἡμέραν τῆς Πεντηκοστῆς, ὡς ἀναγιγνώσκομεν εἰς τάς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων (2, 4), μετά τήν ἐπιφοίτησιν τοῦ Παναγίου Πνεύματος οἱ εὑρισκόμενοι ἐκεῖ «ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ». Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας σέβεται καί τιμᾷ τήν διαφοράν τῶν πολιτισμῶν καί τῶν ἰδίων χαρακτηριστικῶν κάθε λαοῦ. Ἀρκεῖ νά μή ἀπειλῇ ἡ διαφορά αὕτη τήν ἑνότητά της. Καθώς παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής, ἡ διαφορά εἶναι δῶρον καί εὐλογία τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ διαίρεσις ὄχι.
Εἰς τοῦτο συνίσταται καί τό ἰδιάζον χαρακτηριστικόν τῆς Ἁγίας Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας. Καίτοι ἀποτελεῖ μίαν καί ἀδιαίρετον ἑνότητα, συνίσταται ἐκ πολλῶν αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, παρέχουσα διά τοῦ τρόπου τούτου τήν δυνατότητα εἰς κάθε λαόν νά λατρεύῃ τόν Θεόν καί νά ἐκφράζῃ τήν πίστιν του εἰς τήν ἰδίαν αὐτοῦ γλῶσσαν καί διά τῶν ἰδίων αὐτοῦ πολιτισμικῶν χαρακτηριστικῶν, ὑπό τόν ὅρον πάντοτε ὅτι θά παραμένῃ ἀρραγής ἡ μεταξύ αὐτῶν ἑνότης τόσον ἐν τῇ πίστει, τῇ λατρείᾳ καί τῇ μυστηριακῇ ζωῇ, ὅσον καί ἐν τῇ κανονικῇ αὐτῆς δομῇ καί ὀργανώσει.
Τήν ἀρχήν αὐτήν ἀείποτε ἐσεβάσθη πλήρως ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τοῦτο δέ μαρτυρεῖ κατά τρόπον περίτρανον ἡ δρᾶσις τοῦ σήμερον τιμωμένου ἐνταῦθα Ἁγίου Κυρίλλου καί τοῦ αὐταδέλφου αὐτοῦ Ἁγίου Μεθοδίου. Ὡς γνωστόν, οἱ δύο οὗτοι ἀδελφοί ἀπεστάλησαν εἰς Μοραβίαν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ ἐν ἁγίοις προκατόχου ἡμῶν Ἁγίου Φωτίου τοῦ Μεγάλου κατά τόν ἔνατον αἰῶνα, ἵνα μεταδώσουν εἰς τούς ἐκεῖ σλαβικούς λαούς τήν Ὀρθόδοξον πίστιν. Γνῶσται οἱ ἴδιοι τῆς σλαβικῆς γλώσσης δέν ἐπέβαλον εἰς αὐτούς τήν ἑλληνικήν γλῶσσαν. Ὁ σήμερον τιμώμενος Ἅγιος Κύριλλος, ὑπό τό κοσμικόν ἀκόμη ὄνομά του Κωνσταντῖνος, ἐνεπνεύσθη ἀλφάβητον γνωστόν ὡς γλαγολιτικήν, εἰς τήν ὁποίαν τῇ βοηθείᾳ τοῦ ἀδελφοῦ του Μεθοδίου καί τῶν μαθητῶν του μετέρφρασε τάς Ἁγίας Γραφάς καί τά λειτουργικά βιβλία. Διά τοῦ τρόπου τούτου ἤνοιξεν ἡ ὁδός πρός μίαν ἀκμαίαν σλαβικήν φιλολογίαν καί εἰς τήν διαμόρφωσιν τῆς λεγομένης Κυριλλείου γραφῆς, τήν ὁποίαν καί χρησιμοποιεῖ ὡς γραφήν του καί ὁ ρωσσικός λαός εἰς τάς ἡμέρας μας.
Τοιουτοτρόπως, ὡς ἐν ἄλλῃ Πεντηκοστῇ διά τῶν ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ἀποσταλέντων Ἁγίων ἀδελφῶν Κυρίλλου καί Μεθοδίου τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐδίδου καί τοῖς σλαβικοῖς λαοῖς ἀποφθέγγεσθαι καί διηγεῖσθαι τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ ἰδίᾳ αὐτῶν διαλέκτῳ, ἐν τῇ ὁποίᾳ καί σήμερον ὁ εὐγενής ρωσσικός λαός λατρεύει τόν ἀληθινόν Θεόν παράγων καί προσφέρων τῇ Ἐκκλησίᾳ πλοῦτον θεολογίας καί πληθύν Ἁγίων εἰς οἰκοδομήν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ καί εἰς μαρτύριον τοῦ εὐαγγελίου πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν (Ματθ. 24, 14).
Ὅθεν, χαίρει καί καυχᾶται ἐν Κυρίῳ ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὅτι ὁ διά τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου μεταφερθείς τόν θ’ αἰῶνα εἰς τούς σλαβικούς λαούς σπόρος τοῦ Εὐαγγελίου, γενόμενος δεκτός μετ᾿ οὐ πολύ καί ὑπό τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ, ἔφερε καρπόν ἑκατονταπλασίονα, μάρτυς τοῦ ὁποίου εἶναι καί ἡ εἰς τάς ἡμέρας μας ἀκμάζουσα Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία τῆς Ρωσσίας. Τό πόσον βαθέως ἐρρίζωσεν εἰς τήν ρωσσικήν ψυχήν, ὁ ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως μεταφερθείς σπόρος τοῦ εὐαγγελίου ἀποδεικνύει καί ἡ πρόσφατος περίοδος τῆς ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας, καθ᾿ ἥν περίοδον ἐδοκιμάσθη μεγάλως ἡ πίστις τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ, καί ἐξῆλθε τοῦ μαρτυρίου ζῶσα καί ἀκμάζουσα. Τοῦτο μαρτυρεῖ καί ὁ μεγαλοπρεπής οὗτος ναός, ὁ ὁποῖος, ἀνεγερθείς μετά τήν περίοδον τοῦ μαρτυρίου, διαλαλεῖ τήν ἀποφασιστικότητα τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ νά παραμείνῃ ἐσαεί πιστός εἰς τήν ὀρθόδοξον πίστιν, ἡ ὁποία ἐσφράγισε διά παντός τήν ταυτότητά του.
Ἡ παρατήρησις αὕτη φέρει φυσικῶς τόν λόγον καί πρός τόν ἄγοντα τά ὀνομαστήρια αὐτοῦ σήμερον Προκαθήμενον τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας ἀγαπητόν ἐν Κυρίῳ ἀδελφόν Πατριάρχην κ. Κύριλλον. Διότι ὁ Μακαριώτατος Πατριάρχης Κύριλλος φλέγεται ὅσον ὀλίγοι ἀπό τήν μέριμναν καί τόν ζῆλον τῆς διαφυλάξεως καί προβολῆς τῆς Ὀρθοδόξου ταυτότητος τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ εἰς μίαν ἐποχήν, κατά τήν τήν ὁποίαν ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι λαοί ὑφίστανται τάς ἰσχυράς πιέσεις ἑνός ἐκκοσμικευμένου πολιτισμοῦ καί μιᾶς ἀμφισβητήσεως τῶν παραδοσιακῶν ἀρχῶν τοῦ Ὀρθοδόξου βίου. Τόν ἀγῶνα του τοῦτον συνοδεύουν αἱ προσευχαί πάντων τῶν ὀρθοδόξων, διότι τό διακύβευμα αὐτοῦ ἀφορᾷ εἰς ὅλην τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Εἰς μίαν ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν αἱ ἀποστάσεις μεταξύ τῶν λαῶν τείνουν νά ἐκμηδενισθοῦν, ὅ,τι συμβαίνει εἰς μίαν Ἐκκλησίαν αὐτομάτως ἀντανακλᾷ καί εἰς τάς λοιπάς. Τά προβλήματα τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν τείνουν νά γίνουν σήμερον κοινά, διότι κοινός γίνεται διαρκῶς καί περισσότερον ὁ πολιτιστικός περίγυρος.
Τοῦτο καθιστᾶ προφανῆ εἰς τάς ἡμέρας μας τήν ἀνάγκην τῆς συσφίγξεως ὅσον τό δυνατόν βαθύτερον τῆς ἑνότητος τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Δέν ἔχομεν πλέον τήν πολυτέλειαν τῆς αὐταρκείας καί τῆς αὐταρεσκείας ὡς αὐτοκέφαλοι Ὀρθόδοξοι Ἐκκλησίαι. Ὅταν μᾶς βλέπουν διῃρημένους ἤ χαλαρῶς καί μόνον ἡνωμένους οἱ ἐκτός ἡμῶν εἴτε μᾶς χλευάζουν εἴτε μᾶς περιφρονοῦν. Ἡ Ὀρθοδοξία ὀφείλει σήμερον νά ἀποδεικνύῃ διαρκῶς ὅτι εἶναι μία καί ἡνωμένη Ἐκκλησία, παρά τήν διάρθρωσιν αὐτῆς εἰς τοπικάς αὐτοκεφάλους Ἐκκλησίας.
Τοῦτο ὁ ἄγων σήμερον τά ὀνομαστήρια αὐτοῦ Πατριάρχης Κύριλλος ἔχει πλήρως κατανοήσει καί ἐνστερνισθῆ. Διό καί προθύμως καί πάσῃ δυνάμει θετικῶς ἀνταποκρίνεται εἰς τάς κοινῇ πανορθοδόξῳ συναινέσει πρωτοβουλίας τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διά τήν προετοιμασίαν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, διά τῆς ὁποίας θά διακηρυχθῇ κατά τόν ἐπισημότερον τρόπον ἡ ἑνιαία φωνή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμον. Ἐκτιμῶμεν βαθύτατα, Μακαριώτατε ἀδελφέ, τό πνεῦμα ἀδελφικῆς συνεργασίας καί τήν συμβολήν σας εἰς τήν προώθησιν τῆς ὀρθοδόξου ἑνότητος καί προσβλέπομεν εἰς τήν περαιτέρω συνεργασίαν ἡμῶν, ἵνα ὁμοῦ μετά τῶν λοιπῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἀνταποκριθῶμεν εἰς τό θέλημα τοῦ Θεοῦ κατά τούς δυσκόλους τούτους καιρούς τῆς ἀνθρωπότητος. Ἐκ βαθέων δεόμεθα τοῦ Παναγάθου Θεοῦ ὅπως διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματός Του ἐνισχύῃ καί καθοδηγῇ τάς σκέψεις, τάς ἀποφάσεις καί τάς ἐνεργείας Ὑμῶν ἐπ᾿ ἀγαθῷ τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ καί τῆς ὅλης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Εἴησαν τά ἔτη Ὑμῶν πολλά καί εὐλογημένα.
Καί νῦν, ἀπευθυνόμενοι πρός τόν εὐλαβέστατον κλῆρον καί τόν εὐσεβῆ λαόν τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας ἐπαναλαμβάνομεν τούς λόγους τοῦ Ἀποστόλου Παύλου πρός τούς Κορινθίους: «ἀδελφοί μου ἀγαπητοί, ἑδραῖοι γίνεσθε, ἀμετακίνητοι, περισσεύοντες ἐν τῷ ἔργῳ τοῦ Κυρίου πάντοτε, εἰδότες ὅτι ὁ κόπος ὑμῶν οὐκ ἔστι κενός ἐν Κυρίῳ» (Α’Κορ. 15, 58).
Οἱ κόποι, τά δάκρυα καί τά αἵματα τῶν Ἁγίων, τῶν Ὁσίων καί τῶν Μαρτύρων τῆς Ἁγιωτάτης Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας δέν προσεφέρθησαν εἰς μάτην. Μείνατε ἀμετακίνητοι εἰς ὅσα παρελάβετε παρά τῶν Πατέρων ὑμῶν, «σπουδάζοντες τηρεῖν τήν ἑνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης. Ἕν σῶμα καί ἕν Πνεῦμα, καθώς καί ἐκλήθητε ἐν μιᾷ ἐλπίδι τῆς κλήσεως ὑμῶν» (Ἐφ. 4, 3-4).
«Καί ὁ Θεός τῆς ἀγάπης καί εἰρήνης ἔσται μεθ᾿ ὑμῶν» (Β’Κορ. 13, 11).