Αγιωτάτου Πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών κ.κ. ΚΥΡΙΛΛΟΥ

Γενικά βιογραφικά στοιχεία

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών κ.κ. Κύριλλος (κατά κόσμον Βλαδίμηρος Μιχάϊλοβιτς Γκουντιάεφ) γεννήθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1946 στο Λένινγκραντ.

Ο πατέρας του, ο ιερέας Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Γκουντιάεφ, εκοιμήθη το 1974, ενώ η μητέρα του Ραΐσα Βλαδίμηροβνα Γκουντιάεβα, που ήταν δασκάλα γερμανικών σε σχολείο και τα τελευταία χρόνια της ζωής της οικοκυρά, εκοιμήθη το 1984. 

Ο πρεσβύτερος αδελφός του, πρωθιερέας Νικόλαος Γκουντιάεφ, είναι καθηγητής στην Θεολογική Ακαδημία της Αγίας Πετρουπόλεως και επίτιμος προϊστάμενος του Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Αγία Πετρούπολη.

Ο παππούς του, ιερέας Βασίλειος Στεπάνοβιτς Γκουντιάεφ, λόγω της εκκλησιαστικής του δράσης και του αγώνα του κατά των «ανακαινιστών» τις δεκαετίες ᾽20, ᾽30 και ᾽40 του 20ού αιώνα φυλακίσθηκε και εξορίσθηκε στις νήσους Σολοφκί.

Μετά την περάτωση του λυκείου το 1965 εισήχθη στην Ιερατική Σχολή και ακολούθως στην Θεολογική Ακαδημία του Λένινγκραντ, από την οποία αποφοίτησε με άριστα το 1970 με τον τίτλο του Διδάκτορα Θεολογίας.

Στις 3 Απριλίου 1969 εκάρη μοναχός με το όνομα Κύριλλος από τον μητροπολίτη Λένινγκραντ και Νόβγκοροντ Νικόδημο (Ρότοφ). Στις 7 Απριλίου χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και την 1η Ιουνίου του ιδίου έτους ιερομόναχος από τον ίδιο ιεράρχη. 

Από το 1970 έως το 1971 ήταν λέκτορας της Δογματικής Θεολογίας και βοηθός επιθεωρητής της Θεολογικής Ακαδημίας και ταυτοχρόνως προσωπικός γραμματέας του μητροπολίτη Λένινγκραντ και Νόβγκοροντ Νικοδήμου και εκπαιδευτής επόπτης της Α´ τάξεως της Ιερατικής Σχολής. 

Στις 12 Σεπτεμβρίου 1971 έλαβε το οφίκιο του αρχιμανδρίτη. 

Από το 1971 έως το 1974 εκπροσωπούσε το Πατριαρχείο Μόσχας στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών στη Γενεύη.

Από την 26η Δεκεμβρίου 1974 έως την 26η Δεκεμβρίου 1984 διατέλεσε Πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας και Ιερατικής Σχολής του Λένινγκραντ. 

Στις 14 Μαρτίου του 1976 χειροτονήθηκε επίσκοπος Βίμποργκσκ. Ενώ στις 2 Σεπτεμβρίου του 1977 προήχθη στο βαθμό του αρχιεπισκόπου. 

Στις 26 Δεκεμβρίου 1984 διορίσθηκε αρχιεπίσκοπος Σμολένσκ και Βιάζμα, ενώ από το 1986 διηύθυνε τις ενορίες της περιφέρειας του Καλίνινγκραντ.

Από το 1988 ήταν αρχιεπίσκοπος Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ. 

Από τις 13 Νοεμβρίου του 1989 έως το 2009 διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας και μόνιμο μέλος της Ιεράς Συνόδου. 

Στις 25 Φεβρουαρίου του 1991 προήχθη στο βαθμό του μητροπολίτη.

Από την 6η Δεκεμβρίου του 2008 ήταν Τοποτηρητής του Πατριαρχικού Θρόνου. 

Στις 27 Ιανουαρίου του 2009 η Τοπική Κληρικολαϊκή Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας εξέλεξε τον μητροπολίτη Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ κ.κ. Κύριλλο Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών. 

Η ενθρόνιση του Αγιωτάτου Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών κ.κ. Κυρίλλου τελέσθηκε την 1η Φεβρουαρίου του 2009.

Εκπαίδευση. Εργασία υπό την καθοδήγηση του μητροπολίτη Νικοδήμου Ρότοφ

Μετά την περάτωση των γυμνασιακών σπουδών του ο Βλαδίμηρος Γκουντιάεφ προσελήφθη στη Γεωλογική Αποστολή του Λένινγκραντ της Βορειοδυτικής Γεωλογικής Διοίκησης, όπου και εργάσθηκε ως τεχνικός-χαρτογράφος από το 1962 έως το 1965, συνεχίζοντας παράλληλα τις σπουδές του στο λύκειο. 

Ο Βλαδίμηρος μετά την περάτωση του λυκείου το 1965 σχεδίαζε να εγγραφεί στη Σχολή Φυσικής του Πανεπιστημίου του Λένινγκραντ και, αφού λάβει πτυχίο ανώτατης κοσμικής εκπαιδεύσεως, να ιερωθεί. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος αδελφός του Νικόλαος, ο οποίος είχε ήδη σπουδάσει στην Ιερατική Σχολή του Λένινγκραντ μεσολάβησε για να συναντήσει τον μητροπολίτη Λένινγκραντ Νικόδημο Ρότοφ. Η συνάντηση αυτή ήταν καθοριστική για την πορεία του μελλοντικού Πατριάρχη: ο μητροπολίτης Νικόδημος, ο οποίος παράλληλα με τη διοίκηση μιας από τις μεγαλύτερες εκκλησιαστικές επαρχίες της Ρωσίας διηύθυνε και το Τμήμα Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας, τον συμβούλευσε να εγγραφεί στην Ιερατική Σχολή. 

Στις αρχές του 1966 ο μητροπολίτης Νικόδημος διόρισε τον Βλαδίμηρο ως προσωπικό του γραμματέα. Έκτοτε άρχισε η εκκλησιαστική διακονία του Β. Γκουντιάεφ, πλήρης από έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό καθηκόντων. 

Στις 3 Απριλίου 1969 ο μητροπολίτης Νικόδημος έκειρε τον Βλαδίμηρο μοναχό με το όνομα του Ισαποστόλου Κυρίλλου, Φωτιστή των Σλάβων. Στις  7 Απριλίου (κατά το παλαιό ημερολόγιο), εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, χειροτονήθηκε διάκονος και την 1η Ιουνίου του ιδίου έτους πρεσβύτερος από τον μητροπολίτη Νικόδημο.

Κατά τα χρόνια της εργασίας του με τον μητροπολίτη Νικόδημο, ως συνοδός του Σεβασμιωτάτου και γνωρίζοντας εμπράκτως τη διεθνή δραστηριότητα της Ρωσικής Εκκλησίας, συμμετείχε στις εργασίες της Γ´ Πανχριστιανικής Διασκέψεως Ειρήνης στην Πράγα,  της Δ´ Συνελεύσεως του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.) στην Ουψάλα (Σουηδία), στις συνεδρίες της Κεντρικής Επιτροπής του Π.Σ.Ε. και της Επιτροπής Νέων της Χριστιανικής Διασκέψεως Ειρήνης. 

Το 1970 ο ιερομόναχος Κύριλλος με αριστεία και τον τίτλο του Διδάκτορα Θεολογίας αποφοίτησε από τη Θεολογική Ακαδημία και την Ιερατική Σχολή του Λένινγκραντ, ολοκληρώνοντας τον οκταετή κύκλο σπουδών σε τέσσερα χρόνια. 

Από την 26η Δεκεμβρίου του 1974 έως την 26η Δεκεμβρίου 1984 διατέλεσε Πρύτανης των Θεολογικών Σχολών του Λένινγκραντ. 

Διεθνής εκκλησιαστική δράση μετά το πέρας των ακαδημαϊκών σπουδών 

Το 1971 ο μητροπολίτης Νικόδημος ανέθεσε στον ιερομόναχο Κύριλλο να αποφασίσει για την εγγραφή των θεολογικών σχολών της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στον «Σύνδεσμο» (Παγκόσμια Αδελφότητα Ορθοδόξου Νεολαίας). Ο «Σύνδεσμος» ιδρύθηκε το 1953 με πρωτοβουλία ορθοδόξων θεολόγων και εκκλησιαστικών μορφών, συμπεριλαμβανομένων των πρωθιερέων Ιωάννη Μέγιεντορφ και Αλεξάνδρου Σμέμαν και αρχικώς δραστηριοποιείτο μόνον στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Από το 1964 στον οργανισμό εντάχθηκαν εκπρόσωποι των ορθοδόξων θεολογικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ανατολικής Ευρώπης. Οι θεολογικές σχολές του Πατριαρχείου Μόσχας εντάχθηκαν στον «Σύνδεσμο». Ο ιερομόναχος Κύριλλος εξελέγη μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του «Συνδέσμου». Ήταν το πρώτο του διπλωματικό διακόνημα.

Στις 12 Σεπτεμβρίου 1971, εορτή του Αγίου Πρίγκιπος Αλεξάνδρου Νιέφσκι, ο ιερομόναχος Κύριλλος προήχθη στο βαθμό του αρχιμανδρίτη, ενώ στις 19 Οκτωβρίου του ίδιου έτους η Ιερά Σύνοδος διόρισε αυτόν εκπρόσωπο του Πατριαρχείου Μόσχας στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.) στη Γενεύη.  

Ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος συμμετείχε δραστήρια σε όλες τις εκδηλώσεις του Π.Σ.Ε., από το 1975 εντάχθηκε στην Κεντρική και Εκτελεστική Επιτροπή του Π.Σ.Ε. και έως το 1998 έλαβε μέρος στις εργασίες τους, χωρίς να λείψει από καμία συνεδρία. Το πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του ᾽70 ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος συμμετείχε μονίμως στους θεολογικούς διαλόγους της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με εκπροσώπους άλλων ομολογιών. Η τριετία, κατά την οποία παρέμεινε στη Γενεύη, εξασφάλισαν στον μελλοντικό Πατριάρχη όχι μόνον τεράστια εμπειρία στον εκκλησιαστικό-διπλωματικό τομέα, αλλά και τη δυνατότητα να επικοινωνεί με τον ρωσικό κλήρο και τους πιστούς του εξωτερικού. 

Διακονία στον θρόνο Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ (1985-2009)

Κατά το διάστημα της αρχιερατείας του μητροπολίτη Κυρίλλου στον θρόνο Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ εγκαινιάστηκαν 166 ενορίες (94 στο Σμολένσκ και την περιφέρειά του και 72 στο Καλίνινγκραντ και την περιφέρειά του). Αναστηλώθηκαν 52 και ανηγέρθησαν 71 νέοι ορθόδοξοι ιεροί ναοί. 

Το 1989 ιδρύθηκε το Θεολογικό Φροντιστήριο Σμολένσκ, το οποίο το 1995 αναδιοργανώθηκε σε Ιερατική Σχολή του Σμολένσκ.

Από το 1998 λειτουργεί διεπαρχιακό Θεολογικό Φροντιστήριο, που εκπαιδεύει διευθυντές εκκλησιαστικών χορωδιών, κατηχητές, αγιογράφους και αδελφές του ελέους. Στην πλειονότητα των ενοριών λειτουργούν κυριακάτικα κατηχητικά σχολεία. Υπάρχουν ορθόδοξα γυμνάσια και παιδικοί σταθμοί.

Από το 1992 στα κρατικά σχολεία των περιφερειών Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ διδάσκονται «Οι Αρχές του ορθόδοξου πολιτισμού». 

Πρόεδρος του ΤΕΕΣ (1989-2009)

Ως πρόεδρος του ΤΕΕΣ ασχολήθηκε με τη νομοπαρασκευαστική δραστηριότητα, εκπροσωπώντας τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στις επιτροπές για τη σύνταξη του Νόμου της ΕΣΣΔ «Περί της ελευθερίας συνειδήσεως και θρησκευτικών οργανώσεων» της 1ης Οκτωβρίου του 1990, του Νόμου της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας «Περί της ελευθερίας των θρησκειών» της 25ης Οκτωβρίου του 1990 και του ομοσπονδιακού νόμου της Ρωσικής Ομοσπονδίας «Περί της ελευθερίας συνειδήσεως και θρησκευτικών σωματείων» της 26ης Σεπτεμβρίου του 1997.

Έλαβε μέρος σε πολλές διεθνείς κοινωνικές και ειρηνευτικές πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένης και της διαμορφώσεως της εκκλησιαστικής θέσεως και των ειρηνευτικών ενεργειών κατά τα γεγονότα του Αυγούστου του 1991 και του Οκτωβρίου του 1993.

Υπήρξε ένας από τους εμπνευστές της ιδρύσεως της Παγκοσμίου Ρωσικής Λαϊκής Συνάξεως (ΠΡΛΣ) το 1993. Έλαβε μέρος και παρουσίασε τις θεμελιώδεις εισηγήσεις στις Συνάξεις των ετών 1993-2008. Από την ανάρρηση στον Πατριαρχικό Θρόνο διατελεί πρόεδρος της ΠΡΛΣ (από το 2009).

Με πρωτοβουλία του, ως προέδρου της Συνοδικής Επιτροπής για την αναβίωση της θρησκευτικής ηθικής αγωγής και της ελεημοσύνης, συγκροτήθηκαν τα εξής Συνοδικά Τμήματα: α) της Θρησκευτικής Εκπαιδεύσεως, β) της Ευποιΐας και Κοινωνικού Έργου, γ) για τη Συνεργασία με τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα όργανα Δημοσίας Τάξεως.  Συνέταξε το Δόγμα για την αναγέννηση της ελεημοσύνης και της θρησκευτικής εκπαιδεύσεως, το οποίο επικυρώθηκε από την Ιερά Σύνοδο στις 30 Ιανουαρίου του 1991. 

Το 1994 εκπόνησε και εισηγήθηκε προς επικύρωση στην Ιερά Σύνοδο τις «Αρχές για τη συνεργασία της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με τις Ένοπλες Δυνάμεις».

Από το 1995 έως το 2000 διηύθυνε την εκπόνηση των «Αρχών του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας», τις οποίες και εισηγήθηκε στην Επετειακή Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας του 2000. 

Υπό τη διεύθυνση του μητροπολίτη Κυρίλλου εκπονήθηκαν και πολλά άλλα σπουδαιότατα έγγραφα κοινής εκκλησιαστικής φύσεως, συμπεριλαμβανομένων των «Αρχών της διδασκαλίας της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας περί αξιοπρέπειας, ελευθερίας και δικαιωμάτων του ανθρώπου».

Συμμετείχε ενεργά στην εξομάλυνση της εκκλησιαστικής καταστάσεως στην Εσθονία. Για το λόγο αυτό επισκέφθηκε τα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιεροσολύμων (αποστολές στον Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία και το Ισραήλ το έτος 1996), όπως επίσης συμμετείχε στις συνομιλίες με τους εκπροσώπους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τον Μάρτιο και δύο φορές τον Απρίλιο του 1996 στη Ζυρίχη (Ελβετία), στη Θεσσαλονίκη, στην Ταλλίνη και την Αθήνα το 1996, στην Οδησσό το 1997, στη Γενεύη το 1998, στη Μόσχα, τη Γενεύη και τη Ζυρίχη το 2000, στη Βιέννη, το Βερολίνο και τη Ζυρίχη το 2001, στη Μόσχα και την Κωνσταντινούπολη το 2003.  Επίσης επισκέφθηκε επανειλημμένως την Εσθονία, όπου  διεξήγε συνομιλίες με εκπροσώπους της κυβερνήσεως, βουλευτές και επιχειρηματικούς παράγοντες της χώρας.  

Με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Κυρίλλου, στις 23 Δεκεμβρίου του 1998, πραγματοποιήθηκε στο ΤΕΕΣ συνάντηση των επικεφαλής και εκπροσώπων των παραδοσιακών θρησκευτικών ενώσεων της Ρωσίας: της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, των κοινοτήτων των ακολούθων του ισλάμ, του ιουδαϊσμού και του βουδισμού, στην οποία αποφασίσθηκε η συγκρότηση του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Ρωσίας με μόνιμη γραμματεία και εξελέγησαν πέντε μέλη του προεδρείου του: ο μητροπολίτης Κύριλλος, ο αρχιμουφτής Ταλγκάτ Ταντζουντίν, ο μουφτής Ρ. Γκαϊνουντίν, ο αρχιραββίνος της Ρωσίας Αντόλφ Σαγέβιτς και ο παντίτο χάμπο-λάμα Ντάμπα Αγιουσέγεφ.

Συμμετείχε ενεργά στις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες στη Γιουγκοσλαβία. Στη διάρκεια του πολέμου επανειλημμένως επισκέφθηκε το Βελιγράδι, διεξήγε συνομιλίες με την ηγεσία της χώρας. Με πρωτοβουλία του κ. Κυρίλλου συγκροτήθηκε η Ανεπίσημη Διεθνής Χριστιανική Ομάδα για την ειρήνη στη Γιουγκοσλαβία (Βιέννη, Μάιος του 1999) και συνεκλήθη η Διεθνής Διαχριστιανική Συνδιάσκεψη με θέμα: «Η Ευρώπη μετά την κρίση του Κοσσυφοπέδιου: οι επόμενες ενέργειες των Εκκλησιών» στο Όσλο της Νορβηγίας το Νοέμβριο του 1999.

Υπήρξε κεντρικός εισηγητής στις κοινοβουλευτικές ακροάσεις, που ήταν αφιερωμένες στις «Αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας» (Μόσχα, 2001) και στα θέματα «Θρησκεία και υγεία» (Μόσχα, 2003), «Βελτίωση της νομοθεσίας σχετικά με την ελευθερία της συνειδήσεως και τις θρησκευτικές οργανώσεις: πρακτική εφαρμογή, προβλήματα και τρόποι αντιμετωπίσεως» (Μόσχα, 2004).

Πρωτοστάτησε στον διάλογο με τους ευρωπαϊκούς φορείς στις Βρυξέλες και την ίδρυση το 2002 του Γραφείου αντιπροσώπευσης της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στους ευρωπαϊκούς διεθνείς οργανισμούς.

Συνεργασία με τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες από το αξίωμα του προέδρου του ΤΕΕΣ 

Ο μητροπολίτης Κύριλλος ανάλωσε πολλές δυνάμεις στην ανάπτυξη των διμερών επαφών της Ρωσικής Εκκλησίας με καθεμία εκ των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών. 

Ήταν ο πρώτος εκπρόσωπος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στον «Σύνδεσμο» (Παγκόσμια Αδελφότητα Ορθοδόξου Νεολαίας). Από το 1971 έως 1977 διετέλεσε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του «Συνδέσμου», μέλος της Η´ (Βοστώνη, 1971), της Θ´ (Γενεύη, 1977), της Ι´ (Φινλανδία, 1980) και ΙΔ´ (Μόσχα, 1992) Γενικής Συνελεύσεως αυτής της οργάνωσης, μέτοχος της πρώτης Προσυνοδικής Πανορθοδόξου Διασκέψεως (Σαμπεζύ, 1976) και της Διορθοδόξου Επιτροπής επί της Προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (Σαμπεζύ, 1993, 1999), κεντρικός ομιλητής στην ορθόδοξη διαβούλευση «Κοινή κατανόηση και θεώρηση του Π.Σ.Ε.» (Σαμπεζύ, 1995), σύνεδρος της Πανορθοδόξου Διαβουλεύσεως επί ζητημάτων οικουμενισμού (Θεσσαλονίκη, 1998) και της Συνόδου των Προκαθημένων των Ορθοδόξων κατά τόπους Εκκλησιών για τη θεραπεία του βουλγαρικού εκκλησιαστικού σχίσματος (Σόφια, 1998), μέτοχος των πανορθοδόξων εορτασμών της δισχιλιετίας του χριστιανισμού στη Βηθλεέμ στις 7 Ιανουαρίου 2000, μέτοχος των διαπραγματεύσεων μεταξύ των Πατριαρχείων Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως (Κωνσταντινούπολη 1977, Γενεύη 1978, Κωνσταντινούπολη 1990, Μόσχα 1991, Κωνσταντινούπολη 1993) και των τακτικών διαβουλεύσεων επί τρεχόντων προβλημάτων μεταξύ των δύο Εκκλησιών, διεξήγαγε συνομιλίες με την Ορθόδοξη Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως επί της Εσθονίας και με τη Ρουμανική Ορθόδοξη Εκκλησία επί του προβλήματος της μητροπόλεως Βεσσαραβίας στη Μολδαβία (δις το 1997 στη Γενεύη, Κισινιόφ 1999).

Το 2005, ως επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, συμμετείχε στην ενθρόνιση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεοφίλου Γ´.

Από το αξίωμα του προέδρου του ΤΕΕΣ ως μέλος των επίσημων αντιπροσωπειών επισκέφθηκε όλες τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες, μεταξύ άλλων και ως συνοδός των μακαριστών Πατριαρχών Ποιμένα και Αλεξίου Β´ στις αποστολές τους στο εξωτερικό.

Διαχριστιανικές σχέσεις και συνεργασία από τη θέση του προέδρου του ΤΕΕΣ 

Τη δεκαετία του ᾽90 του 20 αι. ο μητροπολίτης Κύριλλος και το ΤΕΕΣ εκπόνησαν μια νέα στρατηγική οικοδομήσεως σχέσεων με τον ετερόδοξο κόσμο, η οποία έτυχε εγκρίσεως από την επετειακή Σύνοδο της Ιεραρχίας το 2000. Η αποστολή των ορθοδόξων χριστιανών είναι η αποκατάσταση της ενότητας της Οικουμενικής Εκκλησίας βάσει της ανόθευτης αλήθειας, δηλαδή της Ορθοδοξίας. 

Ο διάλογος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με τους ετερόδοξους ακολούθησε ορισμένες κατευθύνσεις. Πρώτον, η μελέτη των προβλημάτων θεολογικής φύσεως, όπου η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εμφανίζεται ως φύλακας της αποστολικής και αγιοπατερικής Παραδόσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας, της διδασκαλίας των Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων. Δεύτερον, η συνεργασία στον τομέα της διακονίας της κοινωνίας εκεί, όπου «τούτο δεν προσκρούει στη διδασκαλία και την πνευματική πράξη… σε τέτοιο όγκο και υπό τέτοιες μορφές, τις οποίες τη δεδομένη στιγμή η Εκκλησία θεωρεί πλέον κατάλληλες». Τρίτον, η απόλυτη απόρριψη του προσηλυτισμού από παραδοσιακές ομολογίες και η απαγόρευση της ιεραποστολικής δράσεως των σεκτών.

Τη δεκαετία του 2000 το βασικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην κοινή μαρτυρία των χριστιανικών θεμελίων του ευρωπαϊκού πολιτισμού, στις ειρηνευτικές δράσεις, την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των χριστιανών και των ηθικών αρχών τους κ.ο.κ. Αυτές οι αρχές προκαθόρισαν την πολυσχιδή θεολογική και εκκλησιαστική – διπλωματική δραστηριότητα του ΤΕΕΣ και του προέδρου του στο διάλογο με τον ετερόδοξο κόσμο, τόσο υπό τη μορφή των διμερών σχέσεων, όσο και στο έργο των διαχριστιανικών οργανώσεων.  

Η ενθρόνιση ως Πατριάρχης

Στις 5 Δεκεμβρίου 2008 απεβίωσε κατά το 80ό έτος της ζωής του ο Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Αλέξιος Β´, επικεφαλής της Ρωσικής Εκκλησίας επί 18 έτη και πλέον.  Η εκλογή του μητροπολίτη Κυρίλλου ως Τοποτηρητή του Πατριαρχικού Θρόνου προσδιορίσθηκε μεταξύ άλλων και από τη δράση του ως πρόεδρος του ΤΕΕΣ, την αυτοπρόσωπη παρακολούθηση των πλέον περίπλοκων κατευθύνσεων στις σχέσεις της Εκκλησίας με τον εξωτερικό κόσμο καθ᾽ όλη την Πατριαρχία του μακαριστού Αλεξίου Β´.  

Ο μελλοντικός Πατριάρχης Κύριλλος χαρακτήρισε την Πρωθιεραρχία του προκατόχου του ως εξής:

Στις 9 Δεκεμβρίου 2008 ο μητροπολίτης Κύριλλος από κοινού με τη Σύνοδο των επισκόπων τέλεσε τη Θεία Λειτουργία στον Ι. Ναό του Σωτήρος Χριστού. Μετά το πέρας της Λειτουργίας τελέσθηκε η εξόδιος ακολουθία του Πατριάρχη Αλεξίου Β´, της οποίας προέστη ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος. Μεταξύ των παρισταμένων στην εξόδιο ακολουθία ήταν οι Προκαθήμενοι των Εκκλησιών Γεωργίας, Ρουμανίας, Ελλάδος, Αλβανίας, Τσεχίας και Σλοβακίας και εκπρόσωποι όλων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών, ιεράρχες της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, πολυάριθμοι επίσημοι προσκεκλημένοι, συμπεριλαμβανομένων του Προέδρου της Ρωσίας Ντ. Μεντβιέντεφ, του Πρωθυπουργού Β. Πούτιν, των Προέδρων της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας, της Αρμενίας, των επικεφαλής των διπλωματικών αντιπροσωπειών δεκάδων κρατών. Στον επικήδειο αναφερόμενος στον προκάτοχό του ο μητροπολίτης Κύριλλος απέδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ενότητα των ορθοδόξων λαών, που ποιμαίνει η Ρωσική Εκκλησία.

Η εκλογή του 16ου Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών διενεργήθηκε μέσα σε ατμόσφαιρα πρωτοφανούς διαφάνειας. Καθ᾽ όλη την ενδιάμεση περίοδο από την εκδημία του Πατριάρχη Αλεξίου Β´ μέχρι την εκλογή του μητροπολίτη Κυρίλλου στον Πατριαρχικό θρόνο στα μέσα μαζικής ενημερώσεως διεξήχθη ζωηρή συζήτηση σχετικά με τους υποψήφιους. Η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και η Τοπική Κληρικολαϊκή Σύνοδος κατέδειξαν ότι ο μητροπολίτης Κύριλλος είναι ο μοναδικός επίσκοπος, που είναι σε θέση να ενώσει τη συντριπτική πλειοψηφία της ιεραρχίας, του ιερού κλήρου, των μοναζόντων και των λαϊκών της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. 

Την 1η Φεβρουαρίου 2009 στον Ιερό Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα πραγματοποιήθηκε η πανηγυρική ανάρρηση του μητροπολίτη Κυρίλλου στον Θρόνο των Πατριαρχών Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών. Μετά την ευχαριστήρια δοξολογία ο μητροπολίτης Κύριλλος αντιφωνώντας στον χαιρετισμό του ως νεοεκλεγέντος Πατριάρχη τόνισε:

Πατριαρχική διακονία

Διορθόδοξες σχέσεις 

Από την αρχή της Πρωθιεραρχίας του ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος ως σημαντικότατη αποστολή του στον τομέα διορθοδόξων σχέσεων θεωρούσε την υποστήριξη της αδελφικής κοινωνίας εντός της οικογενείας των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών. 

Τα χρόνια που μεσολάβησαν ο Αγιώτατος επισκέφθηκε τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες ως ακολούθως: Κωνσταντινουπόλεως (2009, 2014, 2018), Αλεξανδρείας (2010), Αντιοχείας (2011), Ιεροσολύμων (2012), Σερβίας (2013, 2014), Ρουμανίας (2017), Βουλγαρίας (2012, 2018), Κύπρου (2012), Ελλάδος (2013), Αλβανίας (2018), Πολωνίας (2012). Επίσης δύο φορές μετέβη στο Άγιο Όρος: το 2013 στο πλαίσιο προσκυνηματικής επισκέψεως και το 2016 για να προεξάρχει των πανηγυρικών εκδηλώσεων στην Ιερά Μονή Παντελεήμονος με αφορμή τη χιλιετία της παρουσίας Ρώσων στο Άγιο Όρος.

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος πραγματοποίησε επίσημες συναντήσεις με Προκαθημένους των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών:

• Κωνσταντινουπόλεως (Κωνσταντινούπολη 2009, Μόσχα 2010, Ποντγκόριτσα  (Μαυροβούνιο) 2013, Κωνσταντινούπολη 2014, Σαμπεζύ 2016, Κωνσταντινούπολη 2018)·

• Αλεξανδρείας (Μόσχα 2009, Αλεξάνδρεια 2010, Μόσχα, Γκελεντζίκ 2012, Μόσχα 2013, 2015, 2016, 2017, 2018)·

• Αντιοχείας (Δαμασκός 2011, Μόσχα 2014, 2015, 2017)·

• Ιεροσολύμων (Αστανά, Ιερουσαλήμ 2012, Μόσχα, Σότσι 2013, Μόσχα 2016, 2017)·

• Γεωργίας (Μπακού 2009, Κίεβο, Μόσχα 2011, Μόσχα 2013, 2016)·

• Σερβίας (Μόσχα, Βελιγράδι 2013, Βελιγράδι 2014, Λονδίνο, Μόσχα 2016, 2017, 2018)·

• Ρουμανίας (Βουκουρέστι, Μόσχα 2017)·

• Βουλγαρίας (Σόφια 2012, Μόσχα 2013, 2014, 2016, Σόφια 2018)·

• Κύπρου (Μόσχα 2011, Λευκωσία 2012, Μόσχα 2013, 2016, 2017)·

• Ελλάδος (Μόσχα 2012,  Αθήνα 2013)·

• Αλβανίας (Μόσχα 2009, 2016, 2017, Τίρανα 2018)·

• Πολωνίας (Μόσχα 2011, Βαρσοβία 2012, Μόσχα 2013, 2016, 2017)·

• Ορθόδοξης Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας (Μόσχα 2009, 2011, 2012, 2016 δύο φορές, 2017)·

• Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική (Μόσχα 2009, 2011, 2013, 2014, 2016, 2017).

Κατά τα έτη της Πρωθιεραρχίας του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου συνεχίσθηκε η προετοιμασία για την Πανορθόδοξη Σύνοδο, που ξεκίνησε μισό αιώνα πριν από την Α´ Πανορθόδοξη Προσυνοδική Διάσκεψη στη Ρόδο το 1961.

Κατόπιν σειράς προπαρασκευαστικών διασκέψεων αποφασίσθηκε η διεξαγωγή της Συνόδου με τη συμμετοχή όλων των κοινώς αναγνωρισμένων κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών τον Ιούνιο 2016. Εν τούτοις, λίγο πριν το χρόνο διεξαγωγής της γνωστοποιήθηκε η άρνηση σειράς κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών να συμμετάσχουν στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας στις προκαθορισμένες ημερομηνίες. Εξαιτίας αυτού η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ανέλαβε την πρωτοβουλία να διεξαχθούν επείγουσες διορθόδοξες διαβουλεύσεις στον εναπομείναντα χρόνο μέχρι την προγραμματισμένη έναρξη της συναντήσεως, ωστόσο η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. 

Αφού μελέτησε τη διαμορφωθείσα κατάσταση η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας υιοθέτησε δήλωση, με την οποία καλούσε να υποστηριχθεί η πρόταση των Εκκλησιών Αντιοχείας, Γεωργίας, Σερβίας και Βουλγαρίας για αναβολή των ημερομηνιών της Πανορθοδόξου Συνόδου. Μόλον ταύτα, από 18 έως 26 Ιουνίου 2016 στην Κρήτη συνήλθε Σύνοδος, στην οποία συμμετείχαν αντιπροσωπείες δέκα κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών. Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες Αντιοχείας, Ρωσίας, Γεωργίας και Βουλγαρίας δεν συμμετείχαν στις εργασίες της. Αξιολογώντας τα αποτελέσματά της οι μετέχοντες στη συνεδρία της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας τόνισαν ότι θεμέλιο της πανορθοδόξου συνεργασίας κατά τη διάρκεια όλης της προσυνοδικής διαδικασίας αποτελούσε η αρχή της ομοφωνίας και η διεξαγωγή της Συνόδου με έλλειψη συμφωνίας από σειρά Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, παραβιάζει την αρχή αυτή, συνεπεία αυτού η γενομένη στην Κρήτη Σύνοδος δεν μπορεί να θεωρείται ως Πανορθόδοξη, ενώ τα υιοθετηθέντα από αυτήν έγγραφα ως εκφράζοντα την πανορθόδοξη συναίνεση.  

Στις συναντήσεις των Προκαθημένων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών στο πλαίσιο της προσυνοδικής διαδικασίας ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος υποσχέθηκε ότι δεν θα προχωρούσε σε καμία κίνηση, προκειμένου να νομιμοποιήσει το σχίσμα στην Ουκρανία. Ειδικότερα δε, στη Σύναξη των Προκαθημένων στο Σαμπεζύ (Ιανουάριος 2016), παρουσία των Προκαθημένων και αντιπροσώπων όλων των κοινώς αναγνωρισμένων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δήλωσε ότι  αναγνωρίζει τον παρόντα στη Σύναξη μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονούφριο ως μόνο κανονικό Προκαθήμενο της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Ουκρανία. 

Στην πραγματικότητα όμως το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως προχώρησε σε ενέργειες, που απέβλεπαν άμεσα στη διάλυση της ενότητας της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Παρ᾽ όλες τις προσπάθειες για επανεκκίνηση του αδελφικού διαλόγου, τις οποίες κατέβαλε ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος, ο οποίος στις 31 Αυγούστου 2018 μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να συναντήσει τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και να του διασαφηνίσει την πραγματική κατάσταση στην Ουκρανία και ενδεχόμενες επιπτώσεις της αντικανονικής παρεμβάσεως της Κωνσταντινουπόλεως, ήδη τον Σεπτέμβριο ακολούθησε ο διορισμός  «εξάρχων» του θρόνου Κωνσταντινουπόλεως στο Κίεβο, κάτι που αποτέλεσε ωμή παραβίαση των εκκλησιαστικών κανόνων και έτυχε δέουσας αξιολογήσεως της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας: διακόπηκε η μνημόνευση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως στις πατριαρχικές ιερές ακολουθίες στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, ανεστάλησαν τα συλλείτουργα με ιεράρχες του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η Ιερά Σύνοδος έδωσε ευλογία να αναπέμπονται στις Θείες Λειτουργίες σε όλους τους ναούς της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ιδιαίτερες ένθερμες δεήσεις για την ενότητα της Αγίας Ορθοδοξίας.   

Στις 11 Οκτωβρίου 2018 το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ανακοίνωσε τις ακόλουθες αποφάσεις, τις οποίες είχε λάβει η Σύνοδός του: «να χωρήσῃ εἰς τήν χορήγησιν αὐτοκεφαλίας εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῆς Οὐκρανίας», παρόλο που η κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν την ζήτησε,  «νά ἀποκαταστήσῃ»  στην ιεροσύνη τους αρχηγούς του ουκρανικού σχίσματος, «αίροντας» όλα τα επιβληθέντα σε αυτούς κανονικά επιτίμια και να δεχθεί αδιάκριτα όλους αυτούς, όπως και τους οπαδούς τους «εἰς ἐκκλησιαστικήν κοινωνίαν», «νά ἅρῃ» την ισχύ του υπογραφέντος πριν από 332 χρόνια Συνοδικού Γράμματος σχετικά με την υπαγωγή της μητροπόλεως Κιέβου στο Πατριαρχείο Μόσχας, να συστήσει στο Κίεβο τα οικεία αυτού «σταυροπήγια». Παρά την υποκριτική έκκληση της Κωνσταντινουπόλεως «να αποφευχθούν οι καταλήψεις» ναών και κάθε βία «εἰς ἐπικράτησιν τῆς εἰρήνης καί τῆς ἀγάπης», στην πραγματικότητα η πίεση, που ασκείτο στους επισκόπους, κληρικούς, μονάζοντες και λαϊκούς της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν να εμπλακούν στις αντικανονικές ενέργειες, διαρκώς αυξανόταν.

Υπό τις συνθήκες αυτές στη συνεδρία της στο Μινσκ στις 15 Οκτωβρίου 2018 η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας υπό την προεδρία του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου αναγκάσθηκε να λάβει τη μόνη δυνατή απόφαση: «Εξαιτίας των συνεχιζόμενων αντικανονικών ενεργειών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως να αναγνωρίσει αδύνατη την περαιτέρω ευχαριστιακή κοινωνία με αυτό».

Στις 15 Δεκεμβρίου 2018 στο Κίεβο συνήλθε η λεγόμενη «ενωτική σύνοδος», στο προεδρείο της οποίας παρακάθησαν ειδικότερα ιεράρχης της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως και ο τότε πρόεδρος της Ουκρανίας Π. Ποροσένκο. Αποτέλεσμα της συνεδρίας αυτής ήταν η συγκρότηση από μερικές σχισματικές οργανώσεις μιας νέας δομής με τίτλο «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας», στην οποία στις 6 Ιανουαρίου 2019 ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος χορήγησε «Τόμο Αυτοκεφαλίας». 

Οι ειλημμένες από την Κωνσταντινούπολη αποφάσεις δεν υποστηρίχθηκαν από άλλες κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ωστόσο, μετά από κάποιο διάστημα, κάτω από την πίεση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Προκαθήμενοι τριών εξ αυτών: της Ελλάδος (Οκτώβριος 2019), της Αλεξανδρείας (Νοέμβριος 2019) και στη συνέχεια της Κύπρου (Οκτώβριος 2020) εξέφρασαν την ετοιμότητα να μνημονεύουν τον επικεφαλής των Ουκρανών σχισματικών Επιφάνιο Ντουμένκο ως κεφαλή της «Εκκλησίας της Ουκρανίας». Σε σχέση με τα ως άνω γεγονότα η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας αποφάσισε τη διαγραφή από τα Δίπτυχα των Πατριαρχών Αλεξανδρείας Θεοδώρου, του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου, τη διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας με αυτούς, καθώς και με όσους ιεράρχες των Εκκλησιών αυτών προσευχηθούν με τους εκπροσώπους του σχίσματος.

Στην επικοινωνία με Προκαθημένους και αντιπροσώπους των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών και στις δημόσιες παρεμβάσεις του ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος απευθύνει άοκνες εκκλήσεις για διαφύλαξη της κανονικής τάξεως της εκκλησιαστικής ζωής, τονίζει την ανάγκη συνοδικής συζητήσεως και αντιμετωπίσεως των υφισταμένων προβλημάτων.  

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος και η Ιερά Σύνοδος υποστήριξαν την πρωτοβουλία του Μακαριωτάτου Πατριάρχη Ιεροσολύμων σχετικά με τη διεξαγωγή στο Αμμάν της Ιορδανίας αδελφικής συναντήσεως των Προκαθημένων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών με σκοπό τη συζήτηση της καταστάσεως στον ορθόδοξο κόσμο. Στη συνάντηση, η οποία διεξήχθη στις 16 Φεβρουαρίου 2020, έλαβαν μέρος αντιπροσωπείες της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ιεροσολύμων με επικεφαλής τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο Γ´, της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με επικεφαλής τον Αγιώτατο Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλο, της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με επικεφαλής τον μακαριστό Πατριάρχη Σερβίας Ειρηναίο, της Ρουμανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με επικεφαλής τον μητροπολίτη Τιργκόβιστι Νήφωνα, της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Πολωνίας με επικεφαλής τον αρχιεπίσκοπο Λιούμπλιν και Χολμ Άβελ και της Ορθοδόξου Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας με επικεφαλής τον Μακαριώτατο Μητροπολίτη Τσεχίας και Σλοβακίας Ροστισλάβ. Προβλέπεται ότι το «σχήμα του Αμμάν» μπορεί να αποτελέσει πλατφόρμα για τις περαιτέρω διαβουλεύσεις επί της δεδομένης προβληματικής.  

Στις διμερείς επαφές με τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος επιδιώκει την ανάπτυξη των διεκκλησιαστικών σχέσεων, τη συνεργασία για τη διαφύλαξη της ορθόδοξης ενότητας και της μαρτυρίας της αλήθειας της Ορθοδοξίας στον κόσμο, την παροχή σε περίπτωση ανάγκης αδελφικής βοήθειας. Έτσι, με τη συνδρομή της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και δαπάνες Ρώσων ευεργετών στη Μααλούλα αναστηλώθηκαν κτίρια της Μονής του Πατριαρχείου Αντιοχείας, που είχε καταληφθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Συρία από ένοπλους ισλαμιστές, επανεξοπλίστηκε το νοσοκομείο «Αλ Χοσν» της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αντιοχείας. Επιπλέον, με την οικονομική χορηγία της Ρωσικής Πολιτείας και τη συνδρομή της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ο ανεγερθείς στην πρωτεύουσα της Σερβίας, το Βελιγράδι, Ιερός Ναός του Αγίου Σάββα διακοσμήθηκε με μοναδικά ψηφιδωτά. 

Διαχριστιανικές σχέσεις

Κεντρικά θέματα της συνεργασίας με τις ετερόδοξες Εκκλησίες, βασικές κατευθύνσεις της οποίας χαράχθηκαν από τον μητροπολίτη Κύριλλο από τη θέση ακόμη του προέδρου του ΤΕΕΣ, ήταν η υπεράσπιση των χριστιανικών πνευματικών και ηθικών αξιών στη ζωή της κοινωνίας, η προάσπιση των δικαιωμάτων των χριστιανών σε όλον τον κόσμο, ιδίως σε χώρες, όπου μαίνονται οι ένοπλες συρράξεις και οι πολιτικές αναταραχές.

Τα παρελθόντα έτη ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος διεξήγαγε συναντήσεις με επικεφαλής ετεροδόξων Εκκλησιών ως εξής: τον Ύπατο Πατριάρχη και Καθολικό πάντων των Αρμενίων (Μόσχα 2009, 2010, 2013, 2014, 2016, 2017, 2019), τον Αγιώτατο Πατριάρχη της Κοπτικής Εκκλησίας (Αλεξάνδρεια 2010, Μόσχα 2014, 2017 δύο φορές), τον Πατριάρχη των Μαρωνιτών (Λίβανος 2011, Μόσχα 2013), τους επικεφαλής των χριστιανικών Εκκλησιών, τον Καθολικό Πατριάρχη της Ασσυριακής Εκκλησίας της Ανατολής (Μόσχα 2014), τον Καθολικό της Ανατολής και Μητροπολίτη Μαλανκάρ (Μόσχα 2019), τον Καθολικό Πατριάρχη Κιλικίας, επικεφαλής της Αρμενικής Καθολικής Εκκλησίας (Μόσχα 2015), τον Πατριάρχη της Συριακής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Μόσχα 2015), τον Πάπα Ρώμης Φραγκίσκο (Αβάνα 2016), τον Αρχιεπίσκοπο Καντερβουρίας (2016, 2017), τον Καθολικό Πατριάρχη της Εκκλησίας της Αιθιοπίας (Μόσχα 2018), τον Πριμάτο της Ευαγγελικής Λουθηρανικής Εκκλησίας Αρχιεπίσκοπο Τούρκου και πάσης Φινλανδίας (Μόσχα 2012, 2014, Αγία Πετρούπολη 2018, Μόσχα 2019).

Επίσης, πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου με τον πρόεδρο της Επιτροπής επί του οικουμενισμού και του διαλόγου της Επισκοπικής Διασκέψεως της Ιταλίας (2009), τον πρόεδρο του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών από την Ασία (2009), τον γενικό γραμματέα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών  (Μόσχα 2010, 2014, 2015, 2019), τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Συμμαχίας Βαπτιστών (2012), μέλη του Προεδρείου της Διασκέψεως των Καθολικών Επισκόπων της Πολωνίας (2012), την αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου Εκκλησιών της Κορέας (2013), τον πρόεδρο του Ευαγγελικού Συνασπισμού Μπίλι Γκράχαμ (Μόσχα 2015, 2019), την αντιπροσωπεία της Αγγλικανικής Εκκλησίας στη Βόρεια Αμερική (Μόσχα 2015)  κ.ά.

Τακτικά διεξάγονται συναντήσεις της Χριστιανικής Διομολογιακής Συμβουλευτικής Επιτροπής, μέλη της οποίας είναι εκπρόσωποι της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας, των συμφωνιών των παλαιοπίστων, των κοινοτήτων λουθηρανών, βαπτιστών, πεντηκοστιανών και αντβεντιστών, ενώσεων και κοινοτήτων του Αζερμπαϊτζάν, της Αρμενίας, της Λευκορωσίας, της Γεωργίας, του Καζαχστάν, της Κιργιζίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Μολδαβίας, της Ρωσίας, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν, του Ουζμπεκιστάν, της Ουκρανίας, της Εσθονίας.

Διαθρησκειακές σχέσεις

Σύμφωνα με την πεποίθηση του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου, στο σύγχρονο κόσμο ο διαθρησκειακός διάλογος «οφείλει να αποτελέσει σημαντικό μέρος των κοινών προσπαθειών, που αποβλέπουν στην οικοδόμηση ειρηνικών και δίκαιων σχέσεων μεταξύ των λαών, μεταξύ ανθρώπων διαφόρων θρησκειών και εθνικοτήτων, μεταξύ ανθρώπων διαφόρων πολιτικών απόψεων και πεποιθήσεων».

Το 2009 ο Πατριάρχης Κύριλλος αναδείχθηκε συμπρόεδρος του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών. Το 2010 στο Μπακού διεξήχθη η Παγκόσμια Σύνοδος θρησκευτικών ηγετών, στην οποία συμμετείχαν κορυφαίοι εκπρόσωποι των παγκοσμίων θρησκειών και ευρωπαϊκών κοινωνικών και πολιτικών δομών. Τον Μάιο του 2012 ο Πατριάρχης Κύριλλος συμμετείχε στο Δ´ Συνέδριο ηγετών των παγκοσμίων και παραδοσιακών θρησκειών στην Αστανά. Στο Συνέδριο συγκροτήθηκε το Συμβούλιο Παγκοσμίων Θρησκευτικών Ηγετών, στη σύνθεση του οποίου εντάχθηκε ως μέλος ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος. 

Η συνεργασία της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας με τις άλλες παραδοσιακές θρησκείες της Ρωσίας πραγματοποιείται επί μονίμου βάσεως στο πλαίσιο του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Ρωσίας (ΔΣΡ). Το ΔΣΡ διατύπωσε τη συντονισμένη θέση των παραδοσιακών θρησκειών της Ρωσίας επί επίκαιρων ζητημάτων, όπως η προστασία των δικαιωμάτων της οικογένειας και του παιδιού, η εκστρατεία κατά των εκτρώσεων, η εδραίωση των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών, το μεταναστευτικό, ο περιορισμός των επιχειρήσεων τυχερών παιχνιδιών, ο αγώνας κατά της διακινήσεως ναρκωτικών, η απόκρουση της διάδοσης του εξτρεμισμού υπό θρησκευτικό μανδύα και της υποδαύλισης του μίσους για εθνοομολογιακούς λόγους, η τήρηση της τάξεως, το δόγμα της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αντιμετώπιση της προσβολής των αισθημάτων των πιστών κ.ά. 

Μια από τις σπουδαιότερες κατευθύνσεις της δραστηριότητας του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Ρωσίας την περασμένη δεκαετία ήταν η συνδρομή στην ανάπτυξη της θεολογικής παιδείας και επιστήμης. Εν πολλοίς, ακριβώς χάρη στη συντονισμένη θέση των ηγετών των παραδοσιακών θρησκειών, που διατυπώθηκε στο πλαίσιο του ΔΣΡ, επιτεύχθηκε η ουσιαστική πρόοδος σε αυτό τον τομέα, χάρη στην οποία αυτή τη στιγμή διεξάγονται υποστηρίξεις διατριβών στη θεολογία, ενώ η αναγνώριση της θεολογίας ως επιστημονικής ειδικότητας έδωσε μεγάλη ώθηση στην εξέλιξη αυτού του κλάδου στο σύστημα της ανώτατης παιδείας.

Το Πατριαρχείο Μόσχας τα χρόνια, που μεσολάβησαν, συνήπτε δραστήρια επαφές με θρησκευτικές οργανώσεις του εξωτερικού και ανέπτυσσε τις ήδη υφιστάμενες. Στις τελευταίες μπορούμε να κατατάξουμε το έργο της Κοινής Ρωσο-ιρανικής Επιτροπής Διαλόγου «Ορθοδοξία-Ισλάμ», οι αρχικές βάσεις της οποίας τέθηκαν από τον Αγιώτατο Πατριάρχη Κύριλλο (τότε ως μητροπολίτη Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ) και τον Αγιατολά Μουχαμμάντ Αλι Τασχίρι το 1995. Στην πορεία των συνεδριάσεων της Επιτροπής συζητούνταν ζητήματα διαλόγου των θρησκειών, του εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της οικολογίας, της θρησκευτικής δεοντολογίας κ.ά. 

Εκπρόσωποι της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας τακτικά λαμβάνουν μέρος σε κορυφαίες διαθρησκειακές εκδηλώσεις, πράγμα που συνηγορεί υπέρ του υψηλού κύρους του Πατριαρχείου Μόσχας μεταξύ των μη χριστιανικών θρησκευτικών κοινοτήτων. Τα παρελθόντα χρόνια παρόμοια συνέδρια διεξήχθησαν στην Αίγυπτο, το Μαρόκο, την Ιορδανία, το Ιράκ, το Αζερμπαϊτζάν και άλλες χώρες. Από το 2011 η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αναπτύσσει αμοιβαίες σχέσεις με τη Διεύθυνση Θρησκειών της Τουρκίας, για τις οποίες συγκροτήθηκε ειδική ομάδα εργασίας.

Εκπρόσωποι της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας συμμετέχουν αδιαλείπτως στις Συνόδους ηγετών των παγκοσμίων και παραδοσιακών θρησκειών, που διεξάγονται στην Αστανά. Το 2012 στην Δ´ Σύνοδο συμμετείχε προσωπικά ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος.

Σπουδαία θέση στον διαθρησκειακό διάλογο κατέχουν οι προσωπικές επαφές μεταξύ των ηγετών των παραδοσιακών θρησκειών. Από το 2009 ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος έχει επανειλημμένως συναντηθεί με παράγοντες υψηλού κύρους όπως ο Ύπατος ιμάμης του Ισλαμικού Πανεπιστημίου «Αλ Αζχάρ», ο Αρχιραββίνος του Ισραήλ, ο Προϊστάμενος της Διευθύνσεως Θρησκειών της Τουρκίας, ο Αρχιμουφτής της Συρίας, ο πρόεδρος της Διευθύνσεως των μουσουλμάνων του Καυκάσου.

Το Πατριαρχείο Μόσχας υπερασπίζεται ενεργώς τους κανόνες της παραδοσιακής ηθικής και του γάμου στις διμερείς επαφές με διάφορες θρησκείες και στους διαθρησκειακούς οργανισμούς, ειδικότερα δε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Θρησκειών για την ειρήνη και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θρησκευτικών ηγετών. 

Με τη συμμετοχή του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου το 2010 και το 2019 διεξήχθησαν οι Παγκόσμιοι Σύνοδοι των θρησκευτικών ηγετών στο Μπακού. 

Ο Προκαθήμενος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας επίσης συμμετείχε: στη συνάντηση του Προέδρου της Ρωσίας με μέλη της Ομάδας υψηλού επιπέδου για τον διαθρησκειακό διάλογο παρά τον Γενικό διευθυντή της UNESCO (Μόσχα 2009), στη συνάντηση των μελών της Ομάδας υψηλού επιπέδου για τον διαθρησκειακό διάλογο με τον Γενικό διευθυντή της UNESCO (Μόσχα 2009), στη συνάντηση της Ομάδας των θρησκευτικών ηγετών υψηλού επιπέδου σε συνεργασία με την UNESCO (Μπακού, 2010), στην τριμερή συνάντηση με τον πρόεδρο της Διοικήσεως των μουσουλμάνων του Καυκάσου και τον Ύπατο Καθολικό Πατριάρχη πάντων των Αρμενίων (Μπακού 2010, Γερεβάν 2011, Μόσχα 2017), στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θρησκευτικών ηγετών  (ΕΣΘΗ) (Μόσχα 2011), στη συνάντηση του προέδρου της Κυβερνήσεως της Ρωσίας Β. Πούτιν με επικεφαλής και εκπροσώπους των θρησκευτικών και κοινωνικών οργανώσεων και των εθνικών και πολιτιστικών αυτονομιών (Μόσχα 2011), στη συνεδρία του Προεδρείου του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών, όπου έκανε εισήγηση (Γερεβάν 2011), στη συνάντηση του προέδρου της Κυβερνήσεως της Ρωσίας Β. Πούτιν με ηγέτες των παραδοσιακών θρησκευτικών κοινοτήτων της Ρωσίας (Μόσχα 2012), στη συνεδρία του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (Μπακού 2010), στη συνεδρία του Προεδρείου του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Ρωσίας (Μόσχα 2010, 2013, 2017 δύο φορές), στην κοινή συνεδρία του Διαθρησκειακού Συμβουλίου της Ρωσίας και της Χριστιανικής Διομολογιακής Συμβουλευτικής Επιτροπής (Μόσχα 2020).

Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις του Αγιωτάτου Πατριάρχη με τον πρόεδρο της Διοικήσεως των μουσουλμάνων του Καυκάσου σεΐχη ουλ ισλάμ Αλλαχσουκιούρ Πασά-Ζαντέ (Μπακού 2009, Μόσχα 2010, 2011, Αστανά 2012, Μόσχα 2014, 2015, 2016, 2017, 2019), τον Αρχιμουφτή της Συρίας (Δαμασκός 2011, Μόσχα 2014)  και τον υπουργό των βακουφιών της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας (Δαμασκός 2011, Μόσχα 2017), τον Ύπατο μουφτή του Καζαχστάν (Αστανά 2012), τον  Ύπατο μουφτή της Κιργιζίας (Μπισκέκ 2017), τον πρόεδρο της Πνευματικής διοικήσεως των μουσουλμάνων του Ουζμπεκιστάν (Τασκένδη 2017), τους Ύπατους ραββίνους του Ισραήλ (Ισραήλ 2012), τους μουφτήδες των περιοχών, που απαρτίζουν την Ομοσπονδιακή Περιφέρεια Βορείου Καυκάσου, με τους οποίους υπεγράφη Κοινή Διακήρυξη (Κισλοβόντσκ 2012), τον πρόεδρο της Κεντρικής πνευματικής διοικήσεως των μουσουλμάνων της Ρωσίας (Ουφά 2016), τον πρόεδρο της Πνευματικής διοικήσεως των μουσουλμάνων της Δημοκρατίας του Ταταρστάν (Καζάν 2016), τον Αρχιραββίνο της Ρωσίας (Μόσχα 2010, 2016, 2017), τον πρόεδρο του ιδρύματος «Έκκληση στη συνείδηση» ραββίνο Αρθούρ Σνάγερ (Μόσχα 2017), τον γενικό γραμματέα της Παγκοσμίου Ισλαμικής Λέγκας (Μόσχα 2019).

Πραγματοποιήθηκαν επίσης συναντήσεις του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου με τον επικεφαλής της Διευθύνσεως Θρησκειών παρά την Κυβέρνηση της Τουρκικής Δημοκρατίας (Άγκυρα 2009, Μόσχα 2014), τον πρόεδρο της Επιτροπής Θρησκειών στο υπουργικό συμβούλιο της Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν (Τασκένδη 2017), τον Προϊστάμενο της Κρατικής Διευθύνσεως της ΛΔ Κίνας επί των υποθέσεων των θρησκειών (Μόσχα 2014), τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Εβραϊκών Κοινοτήτων Ρωσίας  (Μόσχα 2016), τον αγιατολά σύμβουλο του Ύπατου ηγέτη του Ιράν και τον πρόεδρο του Οργανισμού του ισλάμ και των πολιτιστικών σχέσεων του Ιράν (Μόσχα 2016).

Βοήθεια σε διωκόμενους χριστιανούς 

Το Πατριαρχείο Μόσχας δεν μένει αδιάφορο έναντι των δεινών δοκιμασιών, που υφίστανται οι χριστιανοί στη Μέση Ανατολή, την Βόρειο Αφρική καθώς και άλλες περιοχές της υφηλίου. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία παντού, όπου είναι αυτό δυνατόν, εγείρει ζήτημα προστασίας των δικαιωμάτων των χριστιανών, οι οποίοι υποφέρουν από εξτρεμιστές και τρομοκράτες. Έχει μιλήσει για το πρόβλημα των διωγμών και στον ΟΗΕ και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στον ΟΑΣΕ και στα Παγκόσμια Συνέδρια των Θρησκειών για την Ειρήνη. Παρεμβάσεις εκπροσώπων της Ρωσικής Εκκλησίας με θέμα τις διώξεις και τις διακρίσεις σε βάρος των χριστιανών πραγματοποιήθηκαν στα μεγαλύτερα φόρα και στρογγυλά τραπέζια:  στις ΗΠΑ, την Ελλάδα, το Λίβανο, την Ιορδανία, την Αρμενία, την Ουγγαρία, την Αλβανία, το Λιχτενστάιν  και σε άλλες χώρες. Με πρωτοβουλία του Πατριαρχείου Μόσχας το θέμα της προστασίας των χριστιανών από τις διώξεις ενσωματώθηκε στα τελικά ψηφίσματα των διεθνών συνεδρίων.  

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος απέστειλε επιστολές σε αρχηγούς κρατών, ζητώντας την απονομή χάριτος σε μεμονωμένους χριστιανούς, οι οποίοι υφίσταντο απειλή θανατικής ποινής. Κανείς από αυτούς δεν εκτελέσθηκε, ενώ σε ορισμένους απονεμήθηκε χάρη και αποφυλακίσθηκαν. 

Το 2015, με πρωτοβουλία του Πατριαρχείου Μόσχας, του Βατικανού, της Ρωσίας και του Λιβάνου, 65 χώρες του κόσμου υπερψήφισαν στο Συμβούλιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ δήλωση υπέρ των δικαιωμάτων των χριστιανών της Μέσης Ανατολής, πράγμα, που αποτέλεσε ρήγμα στον ενημερωτικό αποκλεισμό γι᾽ αυτό το πρόβλημα. Λίγο αργότερα, μετά τη συνάντηση του Πατριάρχη Κυρίλλου με τον Πάπα Φραγκίσκο στην πρωτεύουσα της Κούβας το 2016, οι ΗΠΑ αναγνώρισαν επισήμως τη γενοκτονία των χριστιανών.

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εγείρει συνεχώς το πρόβλημα των διωγμών σε βάρος των χριστιανών κατά τον διάλογο με μουσουλμανικές και ιουδαϊκές κοινότητες. Εθίγη στο διάλογο με τον Οργανισμό της Ισλαμικής Συνεργασίας, με τους μουσουλμάνους ηγέτες της Αιγύπτου, του Ιράκ, της Συρίας, του Μαρόκο, του Ιράν, του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας.

Αμέσως μετά την κοινή διακήρυξη του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου και του Πάπα Ρώμης Φραγκίσκου το 2016 στη Δύση άρχισαν να αποκαλούν ανοικτά γενοκτονία την τραγωδία των χριστιανών στη Συρία, ενώ σε σχετική δήλωση προέβησαν το Υπουργείο Εξωτερικών και το Κογκρέσο των ΗΠΑ. 

Συγκεκριμένο βήμα συνεργασίας ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών στον τομέα αυτό αποτέλεσε η επίσκεψη ομάδας εκπροσώπων της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στο Λίβανο και τη Συρία τον Απρίλιο του 2016. Οι διαβουλεύσεις, που έγιναν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, με εκπροσώπους των τοπικών ομολογιών, πρέπει να λειτουργήσουν ως βάση για την επεξεργασία των περαιτέρω κοινών πρωτοβουλιών, οι οποίες αποβλέπουν στην υποστήριξη των εμπεριστάτων αδελφών.

Επιπλέον, ακολουθώντας την έκκληση, που διατυπώθηκε κατά τη συνάντηση στην Αβάνα το 2017, οι ορθόδοξοι και οι ρωμαιοκαθολικοί οργάνωσαν σειρά κοινών εκδηλώσεων προς υπεράσπιση των χριστιανών της Μέσης Ανατολής. Έτσι, τον Ιανουάριο του 2017 στο Παρίσι διεξήχθη το Ε´ Ευρωπαϊκό φόρουμ ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών, που ήταν αφιερωμένο στο πρόβλημα της τρομοκρατικής απειλής, το οποίο είναι συνδεδεμένο άμεσα με την κατάσταση στη Μέση Ανατολή  και σήμερα θίγει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Σπουδαίο γεγονός αποτέλεσε η Παγκόσμια Σύνοδος υπέρ των διωκομένων χριστιανών, που διεξήχθη τον Μάιο του 2017 στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ Ουάσιγκτον  με συμμετοχή 600 συνέδρων από 136 χώρες. Η Σύνοδος οργανώθηκε χάρη στην κοινή πρωτοβουλία της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και του Ευαγγελικού συνασπισμού Μπίλι Γκράχαμ. Είχαν προσκληθεί για να συμμετάσχουν εκπρόσωποι των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών, της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, διαφόρων προτεσταντικών ομολογιών, καθώς και Αρχαίων Ανατολικών Εκκλησιών.

Στις 12 Φεβρουαρίου 2018 στην Αυστρία διεξήχθη διεθνές συνέδριο, που ήταν αφιερωμένο στην κατάσταση των χριστιανών στη Μέση Ανατολή, όπου παρουσιάσθηκε κατάλογος των κατεστραμμένων χριστιανικών ναών, ο οποίος καταρτίσθηκε με κοινές προσπάθειες του ΤΕΕΣ και της ρωμαιοκαθολικής οργανώσεως «Kirche in not» («Βοήθεια σε εμπερίστατη εκκλησία»). 

Τον Νοέμβριο του 2018 πραγματοποιήθηκε η επίσκεψη στη Ρωσία αντιπροσωπείας του Συμβουλίου των επικεφαλής των χριστιανικών εκκλησιών του Ιράκ και η συνάντησή τους με τον Αγιώτατο Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλο. Αυτή η επίσκεψη και οι γενόμενες στη διάρκεια αυτής συναντήσεις, απέβλεπαν στην περαιτέρω προώθηση της συνεργασίας μεταξύ της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και των θρησκευτικών κοινοτήτων του Ιράκ, η οποία υλοποιείται εντός του πλαισίου των προσπαθειών, που καταβάλλει το Πατριαρχείο Μόσχας στον τομέα της υποστήριξης των χριστιανών και άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων, που υποφέρουν δεινά στη Μέση Ανατολή. 

Ειρηνευτικές πρωτοβουλίες 

Μια άλλη πολύ σπουδαία πτυχή της δράσεως της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, μεταξύ άλλων και μέσω του διαλόγου με άλλες χριστιανικές εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες, είναι οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες.

Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος, και με εντολή του, το Τμήμα Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων και άλλες υπηρεσίες απέδιδαν ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα αποκαταστάσεως της ειρήνης, επιστροφής των προσφύγων και αποκαταστάσεως της ειρηνικής ζωής στη Συρία.

Το 2017 με ευλογία του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου το Συμβούλιο επί της συνεργασίας με τις θρησκευτικές ενώσεις παρά τω Προέδρω της Ρωσίας προχώρησε στη συγκρότηση μιας Διαθρησκειακής ομάδας εργασίας για την παροχή βοήθειας στον πληθυσμό της Συρίας, στην οποία ως μέλη εντάχθηκαν εκπρόσωποι των χριστιανικών και μουσουλμανικών κοινοτήτων της Ρωσίας και σειρά κοινωνικών φορέων. Τον Φεβρουάριο του 2018 αντιπροσωπεία της Διαθρησκειακής ομάδας εργασίας του Συμβουλίου επί της συνεργασίας με τις θρησκευτικές ενώσεις παρά τω Προέδρω διεξήγαγε κινητοποίηση για την παροχή βοήθειας στο συριακό λαό, η οποία ήταν άνευ προηγουμένου ως προς τον όγκο της παραδοθείσης βοηθείας στο πλαίσιο μιας κινητοποιήσεως. Η κινητοποίηση διεξήχθη με την ευλογία του Αγιωτάτου Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κυρίλλου. Σημαντικό μέρος των μέσων, που συγκεντρώθηκαν για την αγορά της βοήθειας, αποτέλεσε η προσωπική προσφορά της Αυτού Αγιότητος, ο οποίος επέβλεπε αυτοπροσώπως την πρωτοβουλία. Η βοήθεια διανεμήθηκε σε ναούς και μουσουλμανικά τεμένη της Συρίας από κοινού από χριστιανούς και μουσουλμάνους της Συρίας και της Ρωσίας. Επιπλέον, στο πλαίσιο της δραστηριότητας αυτής της ομάδας επιτεύχθηκε η αποκατάσταση και ο εξοπλισμός για τη νέα σχολική χρονιά ενός σχολείου στο δήμο Μπάρζα της Δαμασκού.  

Μοναδική ως προς τη σύνθεση των συμμετεχόντων από συριακής πλευράς ήταν η Διάσκεψη των επικεφαλής και υψηλών εκπροσώπων των θρησκευτικών κοινοτήτων της Συρίας και της Ρωσίας, που διεξήχθη τον Νοέμβριο του 2018. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με την ευλογία του Αγιωτάτου Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κυρίλλου και ήταν αφιερωμένη στην επίσκεψη του προέδρου του ΤΕΕΣ στη Δαμασκό.  Σκοπός της συναντήσεως ήταν η συζήτηση της περαιτέρω συνεργασίας μεταξύ των χριστιανών και των μουσουλμάνων της Ρωσίας και της Συρίας στον τομέα της παροχής βοήθειας στον δεινοπαθούντα συριακό λαό. Ως προς τη σύνθεση των συμμετεχόντων εκατέρωθεν η εκδήλωση δεν έχει προηγούμενο. Στον χαιρετιστήριο λόγο του ο Μακαριώτατος Πατριάρχης της Μεγάλης Θεουπόλεως Αντιοχείας και πάσης Ανατολής Ιωάννης Ι´ εξέφρασε τη βαθιά του ευγνωμοσύνη στον Αγιώτατο Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλο για το έργο, που επιτελεί η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στην παροχή βοήθειας στη Συρία. 

Από την αρχή της συγκρούσεως στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, που διαρκεί ήδη εδώ και τρεις δεκαετίες, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου από κοινού με τους θρησκευτικούς ηγέτες της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν να συμβάλει στην εγκαθίδρυση της ειρήνης σε αυτήν την πολύπαθη γη. Ειδικότερα, δε, υφίσταται το σχήμα των τριμερών συναντήσεων του Ύπατου Καθολικού Πατριάρχη πάντων των Αρμενίων, του Προέδρου της Διοικήσεως των μουσουλμάνων του Καυκάσου και του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών. Χάρη στο έργο στο πλαίσιο αυτού του σχήματος έγινε δυνατό να επιτευχθεί το ότι η αντιπαράθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν προσέλαβε χαρακτήρα διαθρησκειακής συγκρούσεως. 

Το φθινόπωρο του 2020 εξαιτίας της απότομης κλιμακώσεως της καταστάσεως στην περιοχή και της μεγάλης εκτάσεως της ένοπλης συρράξεως, που ξέσπασε, ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος εξέδωσε δύο δηλώσεις, κάνοντας έκκληση να τερματισθεί η αιματοχυσία και να επιτευχθεί η ειρηνική διευθέτηση των υφισταμένων προβλημάτων.  

Χριστιανικές αξίες και κοινωνική ηθική 

Από τη στιγμή της εκλογής του στον Πρωθιεραρχικό θρόνο ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος στις συναντήσεις του με αρχηγούς και υψηλούς εκπροσώπους ξένων κρατών, επικεφαλής διπλωματικών αποστολών στη Μόσχα, ηγέτες διεθνών οργανισμών αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη συζήτηση των επίκαιρων ζητημάτων της σύγχρονης εποχής. Μιλώντας για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, τονίζει την ανάγκη ενοποιήσεως των προσπαθειών της διεθνούς κοινής γνώμης στην υπόθεση αποκαταστάσεως των ναών και ιερών σεβασμάτων, που καταστράφηκαν από τον πόλεμο, καθώς και των αναγκαίων για τη ζωή των ανθρώπων υποδομών. 

Μεγάλη σημασία αποδίδει о Προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας στην αντιμετώπιση του προβλήματος της εκλύσεως των χριστιανικών ηθών και αξιών σε χώρες του Παλαιού και Νέου κόσμου. Σήμερα καταβάλλονται έντονες προσπάθειες να αποβληθεί η χριστιανική ηθική από τη ζωή της δυτικής κοινωνίας. Ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος  επισημαίνει ότι οι ιδεολόγοι της εκκοσμικεύσεως ολοένα και συχνότερα υποδεικνύουν στον χριστιανισμό τη θέση ενός ιστορικού καταλοίπου, που, κατά τη γνώμη τους, δεν πρέπει να επηρεάζει ουσιαστικά τις σύγχρονες κοινωνικές διαδικασίες.   

Κατά τη γνώμη του Αγιωτάτου Πατριάρχη, ως βασική κατεύθυνση της σύγχρονης δράσεως της Εκκλησίας, των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων πρέπει να καταστεί το έργο για την εδραίωση του θεσμού της οικογένειας και για τη διαπαιδαγώγηση της νεότερης γενιάς στο πνεύμα της χριστιανικής παραδόσεως, η υπεράσπιση των αξιών της ανθρώπινης ζωής από τη στιγμή της σύλληψης έως τον φυσικό θάνατο, η εκλαΐκευση του υγιούς τρόπου ζωής, μια υπεύθυνη στάση έναντι του περιβάλλοντος.  

Αποκατάσταση της ενότητας εντός της Τοπικής Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας μετά τους συγκλονισμούς του 20ού αι. 

Τον 20ό αι. οι δυσχέρειες του εμφυλίου και η περίπλοκη πολιτική κατάσταση στη Ρωσία οδήγησαν κάποτε σε πρόσκαιρη, ανώμαλη απόσχιση από τη Ρωσική Εκκλησία σημαντικής μερίδος της ιεραρχίας της στο εξωτερικό. Αυτή η απόσχιση σε σημαντικό βαθμό θεραπεύθηκε το 2007 με την επανένωση με την Υπερόρια Ρωσική Εκκλησία. Τεράστια ήταν η συμβολή στην προετοιμασία αυτού του γεγονότος του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου, κατά την περίοδο, που ήταν μητροπολίτη Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ και πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας.

Η γενομένη το 2019 στη Μόσχα συνένωση με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αρχιεπισκοπής των παροικιών ρωσικής παραδόσεως στη Δυτική Ευρώπη αποτέλεσε το επόμενο βήμα στη θεραπεία των διχασμών του 20ού αι. 

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2019 η συνέλευση των κληρικών της Αρχιεπισκοπής των παροικιών ρωσικής παραδόσεως στη Δυτική Ευρώπη διά της πλειονοψηφίας αποφάσισε να ζητήσει την κανονική επανένταξη στο Πατριαρχείο Μόσχας.  Η απόφαση ελήφθη στο πλαίσιο της αποφάσεως περί διαλύσεως της Αρχιεπισκοπής, που είχε ληφθεί στις 27 Νοεμβρίου 2018 από τη Σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Στις  7 Οκτωβρίου 2019 η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας όρισε να δεχθεί στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας τους κληρικούς και τις ενορίες της Αρχιεπισκοπής, που εξέφρασαν τέτοια επιθυμία.

Στις 3 Νοεμβρίου κατά τη Θεία Λειτουργία στον Ιερό Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα, ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος επέδωσε στον αρχιεπίσκοπο (νυν μητροπολίτη) Ντούμπνα Ιωάννη Πατριαρχικό και Συνοδικό Γράμμα περί αποκαταστάσεως της ενότητας της Αρχιεπισκοπής των παροικιών ρωσικής παραδόσεως στη Δυτική Ευρώπη με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.  

Στον Πατριαρχικό λόγο μετά τη λήξη της Θείας Μυσταγωγίας ο Αγιώτατος Δεσπότης ανέφερε: «Σήμερα η Εκκλησία μας εορτάζει και πάλι: επέστρεψαν στους κόλπους μας οι κοινότητες της Αρχιεπισκοπής των παροικιών ρωσικής παραδόσεως στη Δυτική Ευρώπη με επικεφαλής τον Σεβασμιώτατο Ντούμπνα Ιωάννη, η βάση της οποίας συγκροτείται από κοινότητες, οι οποίες είχαν προσωρινά εγκαταλείψει τη δικαιοδοσία μας πριν από 88 χρόνια. Και σε αυτό επίσης διακρίνω τον θρίαμβο της αλήθειας και της αγάπης του Χριστού».

Οι σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας στις χώρες με παρουσία της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας 

Όπως επεσήμανε στην ομιλία του στη Σύνοδο της Ιεραρχίας το έτος 2017 ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος, «η δράση της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει έντονα εκφρασμένο τον υπερεθνικό χαρακτήρα». Τούτο, ειδικότερα, εκδηλώνεται στο ότι «δεν υλοποιεί τη διακονία της μόνον σε ένα κράτος και δεν ποιμαίνει μόνον έναν λαό ή έθνος, αλλά συμπεριλαμβάνει στη σφαίρα της κανονικής της μέριμνας περισσότερες από δεκαπέντε διαφορετικές χώρες». Ανεξαρτήτως της υπηκοότητας, που έχουν σε κάθε κράτος οι ιεράρχες, οι κληρικοί και οι λαϊκοί, προσεύχονται για την ειρήνη και την ευημερία εκείνης της χώρας, όπου ζουν και εργάζονται για το καλό της.  

Αποκαθίσταται ο διάλογος επί ζητημάτων διεθνικών και διαθρησκειακών σχέσεων στο έδαφος της κανονικής ευθύνης του Πατριαρχείου Μόσχας, της καταπολεμήσεως του εξτρεμισμού, της ηθικής στα ΜΜΕ, της προστασίας της οικογένειας και του προσωπικότητας στο πλαίσιο των προβλημάτων της δικαιοσύνης για ανηλίκους, του ηλεκτρονικού ελέγχου κλπ.  

Η πιο σοβαρή πρόκληση για τον τομέα των σχέσεων Εκκλησίας-Πολιτείας αποτελεί η κατάσταση στην Ουκρανία. Η όξυνση της πολιτικής καταστάσεως από το 2014, η ενίσχυση της πιέσεως στην κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία από την πλευρά του κράτους, του ουκρανικού σχίσματος και των ακραίων πολιτικών δυνάμεων και στη συνέχεια η έκνομη εισπήδηση της Κωνσταντινουπόλεως στο έδαφος της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, που ολοκληρώθηκε με την απονομή του λεγόμενου «αυτοκεφάλου» στο συγκροτηθέν εκ σχισματικών ψευδοεκκλησιαστικό μόρφωμα. Όλα αυτά οδήγησαν σε πολυάριθμα περιστατικά διακρίσεως εις βάρος της κανονικής Εκκλησίας, την παραβίαση των δικαιωμάτων των πιστών της, τις καταλήψεις των ναών της, την υποδαύλιση του διομολογιακού μίσους.  Παρά ταύτα η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί παράδειγμα εσωτερικής ενότητας και υπό τις συνθήκες εμφύλιας συρράξεως παραμένει σχεδόν η μοναδική κοινωνική δύναμη, η οποία ασκεί την ειρηνευτική διακονία της στον λαό της Ουκρανίας, χωρίς να ταυτίζεται με καμία από τις αντιμαχόμενες πλευρές. 

Με ευλογία του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου σε όλους του ναούς της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας αναπέμπεται ειδική δέηση υπέρ ειρήνης και παύσεως της αδελφοκτόνου συγκρούσεως στην Ουκρανία.

Επισκέψεις στο εξωτερικό και συναντήσεις με αρχηγούς ξένων κρατών  

Οι παραδοσιακές αξίες, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των χριστιανών καθίστανται σημαντικό περιεχόμενο των συναντήσεων του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου με πολιτικούς ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων και των αρχηγών κρατών και επικεφαλής διεθνών οργανισμών. 

Σημαντική συνιστώσα της διεθνούς δραστηριότητας του Πατριάρχη Κυρίλλου αποτελούν οι απευθείας συνομιλίες και συναντήσεις του με αρχηγούς κρατών και επικεφαλής διεθνών οργανισμών, στις οποίες εκπροσωπεί τη θέση της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και όλης της Ορθοδοξίας επί επίκαιρων θεμάτων εξελίξεως της ανθρωπότητας, υπερασπίζεται την ορθόδοξη άποψη επί διαδικασιών, που εξελίσσονται σε διάφορες χώρες και κοινότητες χωρών, καταβάλλει συγκεκριμένες διπλωματικές προσπάθειες για την προστασία των δικαιωμάτων και συχνά και της ίδιας της ζωής των χριστιανών.

Ως επικεφαλής της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος πραγματοποίησε 46 επίσημες επισκέψεις σε 30 χώρες: το Αζερμπαϊτζάν (2009, 2010), την Αλβανία (2018), την Αρμενία (2010, 2011), τη Λευκορωσία (2009, 2012, 2013, 2015, 2018), τη Βουλγαρία (2012, 2018), τη Βραζιλία (2016), τη Μεγάλη Βρετανία (2016), την Ελλάδα (2013), την Αίγυπτο (2010), το Ισραήλ (2012),  την Ιορδανία (2012), το Καζαχστάν (2010, 2012), την Κύπρο (2012), την Κιργιζία (2017), την Κίνα (2013), την Κούβα (2016), το Λίβανο (2011), τη Μολδαβία (2011, 2013), την Παλαιστίνη (2012),  την Παραγουάη (2016), την Πολωνία (2012), τη Σερβία (2013, 2014), τη Συρία (2011), την Τουρκία (2009), το Ουζμπεκιστάν (2017), την Ουκρανία (2009, 2010 τρεις φορές, 2011 δύο φορές, 2012, 2013), τη Γαλλία (2016, 2019), το Μαυροβούνιο (2013), την Εσθονία (2013), την Ιαπωνία (2012).

Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με τους Προέδρους της Αμπχαζίας (2010, 2013, 2014, 2019), του Αζερμπαϊτζάν (2009, 2010), της Αλβανίας (2018), της Αρμενίας (2010, 2011, 2013), της Λευκορωσίας (2009 δύο φορές, 2012, 2013 δύο φορές, 2015, 2016, 2018), της Βουλγαρίας (2009, 2012, 2018), της Βραζιλίας (2016), της Γουατεμάλας (2010), της Γερμανίας (2010), της Ελλάδος (2013), του Ισραήλ (2012, 2016), της Ιρλανδίας (2010), της Ιταλίας (2017), του Καζαχστάν (2010, 2012, 2015),  της Κύπρου (2012), της Κιργιζίας (2012, 2017), της Κούβας (2019), της Λετονίας (2010), του Λιβάνου (2010, 2011, 2013), της Βόρειας Μακεδονίας (2014, 2015, 2017), της Μολδαβίας (2009, 2013, 2017 δύο φορές, 2018), της Παλαιστίνης (2010, 2011, 2012, 2013, 2015 δύο φορές, 2017, 2018), της Παραγουάης (2016), της Πολωνίας (2012), της Υπερδνειστερίας (2010, 2012, 2015, 2016, 2017), της Σερβικής Δημοκρατίας (2014), της Σερβίας (2014, 2016), της Συρίας (2011), της Σλοβενίας (2010), των ΗΠΑ (2009), του Ουζμπεκιστάν (2017), της Ουκρανίας (2009, 2010, 2011, 2012, 2013), της Γαλλίας (2016), της Κροατίας (2017), του Μαυροβουνίου (2009), του Ισημερινού (2009, 2013), της Νότιας Οσετίας (2011, 2014, 2017). Επιπλέον, ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος συναντήθηκε με τον επικεφαλής του κράτους του Βατικανού (2016), τον υπουργό Εξωτερικών του κράτους του Βατικανού (2017), τη Βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας (2016), τον Βασιλιά της Ιορδανίας (2012, 2018), τον Πρόεδρο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (2013, 2015), τον πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας της Δημοκρατίας της Κούβας (2009, 2015, 2016, 2018), τον διάδοχο πρίγκιπα του Λιχτενστάιν  (2009), τον ασκώντα χρέη Προέδρου της Μολδαβίας (2011, 2012), τον Πρίγκιπα του Μονακό (2013), τον Αυτοκράτορα της Ιαπωνίας (2012).

Επίσης πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις του Αγιωτάτου Πατριάρχη Κυρίλλου με τους Πρωθυπουργούς της Αλβανίας (2018), της Βουλγαρίας (2009, 2012, 2018), της Ελλάδος (2010, 2013, 2015), της Ιταλίας (2012), της Κιργιζίας (2017), του Λιβάνου (2010), της Μολδαβίας (2011 δύο φορές, 2013), της Σερβίας (2014), της Συρίας (2011), της Τουρκίας (2009), της Ουκρανίας (2009 δύο φορές, 2010, 2011, 2012), του Μαυροβουνίου (2013), της Εσθονίας (2013), της Ιαπωνίας (2012). Ακόμη, ο Αγιώτατος Πατριάρχης Κύριλλος συναντήθηκε με τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης (2009, 2013, 2019), τον Γενικό Διευθυντή της UNESCO (2009, 2010), τον Πρόεδρο του Συμβουλίου των καντονιών της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (2019), τον επικεφαλής του Τμήματος Εσωτερικών της Ελβετικής Συνομοσπονδίας (2009), τον Πρόεδρο της Εθνοσυνελεύσεως της Δημοκρατίας της Κορέας (2019), τον Πρόεδρο της Κοινοβουλευτικής Συνελεύσεως του Συμβουλίου της Ευρώπης (2010), τον γενικό γραμματέα της Ευρασιατικής οικονομικής ενώσεως (2010), με μέλη της Παγκόσμιας ομάδας για την ηγεσία στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός (2011), με τον Ύπατο Αρμοστή του Συμβουλίου της Ευρώπης επί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (2019).