Μητροπολίτης Ιλαρίωνας: Οι διαβουλεύσεις της «πρωτοβουλίας του Αμμάν» θα συνεχιστούν
Τα αποτελέσματα της συσκέψεως Προκαθημένων και αντιπροσώπων των κατά τόπους Εκκλησιών, που συνήλθε στις 26 Φεβρουαρίου στο Αμμάν και ασχολήθηκε με τα προβλήματα της διορθοδόξου ενότητας, σχολίασε σε συνέντευξή του στο πρακτορείο RIA Novosti ένας εκ των συμμετεχόντων στη συνάντηση, ο επικεφαλής του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας.
– Σεβασμιώτατε, ποια προβλήματα, κατά την άποψη των μετασχόντων της συσκέψεως, είναι τα πλέον κρίσιμα για τον ορθόδοξο κόσμο;
– Ορισμένα εκ των προβλημάτων αυτών απαριθμούνται στο Δελτίο Τύπου, το οποίο συμφωνήθηκε με το πέρας της συναντήσεως. Τονίζεται εκεί ότι σκοπός της συσκέψεως ήταν «να ενισχυθούν οι φιλικοί και αδελφικοί δεσμοί μεταξύ των αδελφών Εκκλησιών, να προωθηθούν οι μεταξύ τους σχέσεις εν Χριστώ ειρήνης, να προστατευθεί η ενότητα των Ορθοδόξων Εκκλησιών και να επανεκκινήσει ο διάλογος με την προσευχητική ελπίδα συμφιλιώσεως, εκεί όπου υπάρχει διχόνοια».
Στο Δελτίο Τύπου υπογραμμίζεται ότι «ζητήματα πανορθόδοξης σημασίας, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης Αυτοκεφαλίας σε αυτές ή άλλες Εκκλησίες, θα πρέπει να διευθετηθούν με πνεύμα πανορθόδοξου διαλόγου και ενότητας και με πανορθόδοξη συναίνεση». Σήμερα ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ισχυρίζεται ότι κατέχει μονομερές δικαίωμα να ιδρύει νέες αυτοκέφαλες Εκκλησίες, αποσπώντας εκκλησιαστικά εδάφη από τις ήδη υφιστάμενες Εκκλησίες. Εν τούτοις, ενωρίτερα, σε πανορθόδοξο επίπεδο επιτεύχθηκαν συμφωνίες, κατά τις οποίες η χορήγηση αυτοκεφαλίας είναι δυνατό μόνον με τη συγκατάθεση της Εκκλησίας Μητρός (δηλαδή, εκείνης στην οποία αυτή τη στιγμή υπάγεται η Εκκλησία, η οποία διεκδικεί το αυτοκέφαλο) και υπό τον όρο της συναινέσεως σε αυτό όλων των γενικώς αναγνωρισμένων κατά τόπους Εκκλησιών. Η Κωνσταντινούπολη κηρύττει αυτές τις συμφωνίες ως μη έχουσες ουδεμία ισχύ. Η συνάντηση στο Αμμάν υπογράμμισε ότι για την ίδρυση μιας ή άλλης αυτοκεφάλου Εκκλησίας είναι απαραίτητη η πανορθόδοξη συναίνεση.
Εντός αυτού του πλαισίου θα πρέπει να εξετάζονται και όσα αναφέρονται παρακάτω στο Δελτίο Τύπου: «Όσον αφορά την τρέχουσα εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία, οι συμμετέχοντες αναγνώρισαν επίσης ότι για την επούλωση και τη συμφιλίωση είναι απαραίτητος ο πανορθόδοξος διάλογος». Στην Ουκρανία υφίσταται σχίσμα, ενώ η Κωνσταντινούπολη ισχυρίζεται ότι το θεράπευσε καίτοι οι ενέργειες του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μόνον εμβάθυναν την υφιστάμενη αντιπαράθεση. Προκειμένου να τερματισθεί το σχίσμα, να επανέλθουν οι σχισματικοί στους κόλπους της Εκκλησίας, χρειάζεται διάλογος με τη συμμετοχή όλων των κατά τόπους Εκκλησιών και όχι μονομερείς ενέργειες της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτή η προσέγγιση αντικατοπτρίσθηκε και στο Δελτίο Τύπου.
Σχετικά με την πρόθεση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως να χορηγήσει αυτοκέφαλο στην μη αναγνωρισμένη Εκκλησία της Βορείου Μακεδονίας ειπώθηκαν τα εξής: «Στο θέμα της Βόρειας Μακεδονίας οι αντιπροσωπίες δήλωσαν ότι το ζήτημα αυτό πρέπει να επιλυθεί μέσω διαλόγου εντός της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και με πανορθόδοξη υποστήριξη». Με άλλα λόγια, η επίλυση του εν λόγω ζητήματος είναι αρμοδιότητα της Σερβικής Εκκλησίας, μέρος της οποίας είναι η Μακεδονική Εκκλησία. Παράλληλα μπορεί να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός των πανορθοδόξων διαβουλεύσεων. Οι μονομερείς ενέργειες της Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς τη συγκατάθεση των άλλων Εκκλησιών, είναι σε θέση μόνον να προκαλέσουν καταστάσεις, αντίστοιχες με την ουκρανική.
– Πώς προτάθηκε στη σύσκεψη να επιλυθεί το πρόβλημα του εκκλησιαστικού σχίσματος στην Ουκρανία;
– Σε αυτό αναφέρθηκε στην ομιλία του κατά τρόπον ολοζώντανο ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονούφριος. Η μόνη οδός επανόδου στην Εκκλησία από το σχίσμα είναι η μετάνοια.
Ο Μητροπολίτης Ονούφριος υπενθύμισε στους παρισταμένους ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας εντός της συνθέσεως του Πατριαρχείου Μόσχας απολαμβάνει καθεστώτος, που προσεγγίζει κατά τα μέγιστα εκείνο της αυτοκεφαλίας: «Κατά την πάροδο του χρόνου οι εσωτερικές και εξωτερικές περιστάσεις, τις οποίες αντιμετώπισε η Αγία Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και ο ουκρανικός λαός, αποτέλεσαν κίνητρα για τις διαδικασίες βελτιώσεως της ήδη υφισταμένης ανεξαρτησίας και αυτοτελείας του εκκλησιαστικού βίου και της διακονίας. Εκ των πραγμάτων σήμερα διαθέτουμε μια πραγματική αυτοκεφαλία. Λειτουργεί καθ᾽ ημάς η Ιερά Σύνοδος, συνέρχεται η Σύνοδος Ιεραρχίας, υφίσταται ανεξάρτητο εκκλησιαστικό δικαστήριο. Εκλέγουμε μόνοι και χειροτονούμε Επισκόπους, ιδρύουμε νέες εκκλησιαστικές επαρχίες, διαθέτουμε δικά μας εκκλησιαστικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, διαφόρους συνοδικούς θεσμούς για τη συνεργασία με τον έξω κόσμο και το κοινωνικό μας έργο».
Ο επικεφαλής της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας αναφέρθηκε στην ιστορία των σχισμάτων στην ουκρανική Ορθοδοξία, υπογραμμίζοντας ότι κατά την παρέμβασή του στα της Ουκρανίας ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος παραβίασε ολόκληρη σειρά εκκλησιαστικών κανόνων με αποτέλεσμα όχι τη θεραπεία, αλλά την εμβάθυνση του σχίσματος.
Πολλοί στον ορθόδοξο κόσμο θεωρούν ότι η επίλυση του προβλήματος του ουκρανικού σχίσματος συνίσταται στη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Εκκλησία. Τότε, υποτίθεται, όλα τα θέματα θα επιλυθούν. Ο Μητροπολίτης Ονούφριος υπογραμμίζει ότι δεν ισχύουν αυτά:
«Σήμερα ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ισχυρό μέσο θεραπείας του εκκλησιαστικού σχίσματος στην Ουκρανία αποτελεί η εξασφάλιση του αυτοκεφάλου καθεστώτος για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Θέλω να είμαι ειλικρινής ενώπιον του Θεού και της συνειδήσεώς μου και θα πω: είμαι βέβαιος ότι το αυτοκέφαλο καθεστώς της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας δεν θα θεραπεύσει το σχίσμα. Είναι δυνατόν ένιοι εκ των σχισματικών να επανέλθουν στους κόλπους της κανονικής Εκκλησίας, αλλά όχι όλοι. Δεν προσδίδει εγγυήσεις απόλυτης ενότητας το αυτοκέφαλο. Στις ανά τον κόσμο αυτοκέφαλες Εκκλησίες επίσης υπάρχουν τα δικά τους σχίσματα».
Η συνάντηση στο Αμμάν κατέστη λαμπρή απόδειξη της υποστηρίξεως που παρέχουν στην κανονική Ορθοδοξία στην Ουκρανία οι κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες. Πέραν τούτου η παρέμβαση του Μακαριωτάτου Μητροπολίτη Ονουφρίου ήταν σημαντική για τη διάψευση του μύθου ότι το Πατριαρχείο Μόσχας είναι δήθεν εκείνο, το οποίο κρατεί την Ουκρανική Εκκλησία στη σύνθεσή του ενάντια στη βούλησή της. Αυτός ο μύθος επιβάλλετο επιμόνως από προπαγανδιστές της Κωνσταντινουπόλεως στον ελληνικό τύπο και την ελληνική κοινωνία επί μακρό χρονικό διάστημα.
– Θα μπορούσατε να σχολιάσετε τη θέση της συναντήσεως του Αμμάν σχετικά με την κατάσταση στο Μαυροβούνιο;
– Στο Μαυροβούνιο η κρατική εξουσία υιοθέτησε ένα νόμο, που εισάγει διακρίσεις και παρέχει για πρώτη φορά τη δυνατότητα αφαιρέσεως ιδιοκτησίας από την κανονική Εκκλησία και μεταβιβάσεως αυτής στους σχισματικούς. Στις επιπτώσεις αυτής της αποφάσεως, που προκάλεσε μαζικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις πολλών χιλιάδων σε ολόκληρη τη χώρα, αναφέρθηκε ο Μητροπολίτης Μαυροβουνίου και Παραθαλασσίας Αμφιλόχιος, ο οποίος προσήλθε στο Αμμάν ως μέλος της αντιπροσωπείας της Σερβικής Εκκλησίας. Οι μετέχοντες της συναντήσεως κάλεσαν την ηγεσία του Μαυροβουνίου «να σεβασθεί και να προστατεύσει το θεμελιώδες δικαίωμα στην ιδιοκτησία, συμπεριλαμβανομένης της εκκλησιαστικής ιδιοκτησίας».
– Ποια είναι η θέση επί των θεμάτων, που εθίγησαν κατά τη συνάντηση του Αμμάν, εκείνων των κατά τόπους Εκκλησιών, οι οποίες δεν συμμετείχαν στη σύσκεψη; Λ.χ. της Αντιοχείας, της Γεωργίας, της Βουλγαρίας;
– Η Εκκλησία της Αντιοχείας υποστηρίζει πλήρως τη Ρωσική Εκκλησία στα θεμελιώδη ζητήματα της διορθοδόξου ημερησίας διατάξεως, συμπεριλαμβανομένου και του Ουκρανικού. Όμως η Εκκλησία της Αντιοχείας έχει δικές της διαφορές με την Εκκλησία των Ιεροσολύμων, με αποτέλεσμα τη διακοπή της μεταξύ τους ευχαριστιακής κοινωνίας. Παρά τις προσπάθειες να καταλήξουν σε συμφωνία, που καταβλήθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες, δεν κατέστη δυνατό να καταλήξουν σε οριστικές συμφωνίες. Γι᾽ αυτό και η Εκκλησία της Αντιοχείας δεν συμμετείχε στη συνάντηση στο Αμμάν.
Μας μέμφονται ενίοτε από ελληνικής πλευράς για την «υπερβολικά ακραία» αντίδραση στις ενέργειες της Κωνσταντινουπόλεως. Δεν ήταν, υποτίθεται, ανάγκη να διακόψουμε την κοινωνία. Ας αναλογισθούμε: η Εκκλησία της Αντιοχείας διέκοψε την κοινωνία με εκείνη των Ιεροσολύμων εξαιτίας μίας μόνο ενορίας στο Κατάρ. Ενώ στην Ουκρανική Εκκλησία υπάρχουν περισσότερες από 12 χιλιάδες ενορίες, πάνω από 250 Ιερές Μονές, περισσότεροι από 100 Αρχιερείς και εκατομμύρια πιστοί. Και όλα αυτά επιχείρησε να τα αποσπάσει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από την ενιαία Ρωσική Εκκλησία. Πολύ περισσότερο ο Κωνσταντινουπόλεως «αποκατέστησε στον οικείο βαθμό» εκείνους, οι οποίοι ουδέποτε είχαν κανονική χειροτονία. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να αντιδράσουμε;
Εδώ και πολλές πλέον δεκαετίες στην Ελλάδα υπάρχει το σχίσμα των παλαιοημερολογιτών, μεταξύ των οποίων υπάρχουν «αρχιερείς» και «ιερείς», με ενορίες, μοναστήρια και πιστούς. Γιατί ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως σε συνεργασία με την Εκκλησία της Ελλάδος δεν αναλαμβάνει τη θεραπεία αυτού του σχίσματος; Στην Αμερική λειτουργούν διάφορες ορθόδοξες δικαιοδοσίες. Γιατί ο Κωνσταντινουπόλεως σε συνεργασία με τις άλλες κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες να μην προβεί στην ίδρυση Αυτοκεφάλου Εκκλησίας στην Αμερική; Εάν όντως υπήρχε επιθυμία επιλύσεως των πραγματικών προβλημάτων, τέτοια προβλήματα είναι αρκετά και πέραν των ορίων της Ουκρανίας. Ο κύριος σκοπός της εισπηδήσεως του Κωνσταντινουπόλεως στην Ουκρανία ήταν η επιθυμία αποδυναμώσεως της ενιαίας Ρωσικής Εκκλησίας. Με τον ίδιο σκοπό η Κωνσταντινούπολη υποστήριξε τη δεκαετία του 1920 τους νεωτεριστές, ενώ το 1996 δίχασε την Εκκλησία στην Εσθονία.
Όλες οι συζητήσεις του Κωνσταντινουπόλεως περί της θεραπείας του ουκρανικού σχίσματος είναι μόνον η προκάλυψη. Στην πλειονότητά τους οι κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες αυτό το αντιλαμβάνονται, ακόμη και εκείνες, οι οποίες για διάφορους λόγους απείχαν από τη συνάντηση στο Αμμάν. Καταλαβαίνουν επίσης εκεί ότι η Κωνσταντινούπολη στις ενέργειές της στηρίζεται στην υποστήριξη των ΗΠΑ, εκμεταλλευόμενη την πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ της χώρας αυτής και της Ρωσίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι στο Γράμμα προς τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο, το οποίο δημοσιεύθηκε την ημέρα διεξαγωγής της συναντήσεως στο Αμμάν, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δηλώνει ότι σκοπός της συναντήσεως είναι «ἡ ἐξυπηρέτησις τῆς πείσμονος ἀρνήσεως τοπικῆς τινος Ἐκκλησίας νά συνταυτισθῇ καί νά ἐναρμονισθῇ πρός τά ἀπ᾿ αἰῶνος ἐν τῇ Ὀρθοδοξίᾳ ἀποδεκτά, συνεπικουρουμένη, ἄν μή καί ὠθουμένη, εἰς τοῦτο ὑπό τῆς πολιτείας τῆς Ρωσσικῆς Ὁμοσπονδίας». Προφανώς, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως θεωρεί ότι ο σεβασμός των μακραίωνων αρχών της Ορθοδοξίας διασφαλίζεται σήμερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι από τη Ρωσική Ομοσπονδία. Διαφορετικά δυσκολεύεται κανείς να εξηγήσει το γεγονός ότι και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, και ο ειδικός εκπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ επί θεμάτων θρησκευτικής ελευθερίας Σαμ Μπράουνμπακ, και ο Πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ, ο οποίος ενωρίτερα χρημάτισε Πρέσβης στην Ουκρανία, με τον πλέον απροκάλυπτο τρόπο προωθούν το σχέδιο της Κωνσταντινουπόλεως σχετικά με τη δημιουργία στην Ουκρανία μιας ορθόδοξης δομής, κεχωρισμένης από τη Ρωσική Εκκλησία.
Επικοινωνία επί των θεμάτων, που συζητήθηκαν στη συνάντηση του Αμμάν, διατηρείται με πολλές Εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων, που δεν συμμετείχαν σε αυτήν. Οι διαβουλεύσεις με εκείνες θα συνεχισθούν σε διμερές επίπεδο, αλλά μπορούμε να ελπίζουμε ότι στις επόμενες φάσεις της συζητήσεως, που ξεκίνησε στο Αμμάν, επίσης θα ενταχθούν σε αυτή.
– Επανερχόμενοι στο θέμα του σχίσματος στην Ουκρανία: κατά τη γνώμη Σας, γιατί η Σύνοδος της Κρήτης, που διοργανώθηκε το 2016, δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την κλιμάκωση της εντάσεως στον εκκλησιαστικό κόσμο της χώρας και τη δημιουργία μιας ψευδο-εκκλησίας από σχισματικές δομές;
– Συχνά μας λένε τώρα ότι η Σύνοδος της Κρήτης ήταν η χαμένη μας ευκαιρία να θέσουμε τα ζητήματα, που μας είχαν προβληματίσει. Δεν είναι όμως έτσι. Ο κανονισμός και η θεματολογία της Συνόδου της Κρήτης ήταν προσυμφωνημένοι και δεν προβλεπόταν η συζήτηση σε αυτήν φλεγόντων ζητημάτων, όπως η θεραπεία του ουκρανικού σχίσματος. Πολύ περισσότερο, το πολύ αιχμηρό ζήτημα σχετικά με το ποιος και πώς θα χορηγεί στο εξής το αυτοκέφαλο, είχε αποσυρθεί εγκαίρως από την ημερήσια διάταξη της Συνόδου, παρόλο που συμφωνία αρχής επ᾽ αυτού είχε επιτευχθεί και έμενε μόνον να συμφωνηθούν οι λεπτομέρειες.
Γνωρίζαμε εκ των προτέρων ότι η Σύνοδος της Κρήτης δεν θα έλυνε τίποτε, αλλά είχαμε πρόθεση να πάμε, όχι τόσο από την επιθυμία να λύσουμε κάποια ζητήματα, όσο από σεβασμό στον συγκαλέσαντα αυτή Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Και ήταν όλα έτοιμα για το ταξίδι: δωμάτια στα ξενοδοχεία κρατημένα, πτήσεις τσάρτερ ναυλωμένες, κείμενα προετοιμασμένα. Όταν όμως οι κατά τόπους Εκκλησίες η μια μετά την άλλη άρχισαν να ακυρώνουν τη συμμετοχή τους, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με το ζήτημα της νομιμότητας των αποφάσεων, οι οποίες θα λαμβάνονταν. Άλλωστε πάντοτε επιμέναμε ότι οι αποφάσεις είναι νόμιμες μόνον σε περίπτωση πλήρους συναίνεσης όλων των γενικώς αναγνωρισμένων κατά τόπους Εκκλησιών. Εάν, όμως, δεν υπάρχει τέτοια συναίνεση;
Υπό τη διαμορφωθείσα κατάσταση ο Πατριάρχης Κύριλλος απέστειλε επιστολή στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, προτείνοντας διεξαγωγή μιας προσυνοδικής προπαρασκευαστικής συναντήσεως με σκοπό την επίλυση των προβλημάτων, που προέκυψαν, για να εισπράξει μια κατηγορηματική άρνηση. Δεν μας έμεινε άλλη επιλογή από το να λάβουμε με πολύ λύπη την απόφαση να μη συμμετάσχουμε στη Σύνοδο.
Παράλληλα δεν αρνηθήκαμε να συζητήσουμε το Ουκρανικό πρόβλημα, ούτε σε διμερές, αλλά ούτε και σε πολυμερές επίπεδο. Ακριβώς με το σκοπό να συζητήσει το πρόβλημα αυτό μετέβη τον Αύγουστο του 2018 στην Κωνσταντινούπολη ο Πατριάρχης Κύριλλος. Όμως η συζήτηση δεν οδήγησε πουθενά. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, παραπληροφορημένος πλήρως από το περιβάλλον του, ήταν πεπεισμένος ότι μόλις υπογραφεί ο Τόμος για το αυτοκέφαλο, η πλειονότητα των κανονικών Επισκόπων θα προσχωρούσε στη νεοϊδρυθείσα Εκκλησία. Οι προειδοποιήσεις ότι αυτό δεν θα συμβεί, δεν εισακούσθηκαν.
Και σήμερα ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως θερίζει τους καρπούς, που ο ίδιος έσπειρε. Στη Ρωσική Εκκλησία δεν μνημονεύεται πλέον το όνομά του, για εκατομμύρια ορθοδόξους χριστιανούς της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας, της Μολδαβίας, των Βαλτικών χωρών, των κρατών της Κεντρικής Ασίας, για τους πιστούς της πολυπληθούς διασποράς μας έγινε πρόσωπο ανεπιθύμητο. Στις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες οι αποφάσεις του υφίστανται δριμύτατη κριτική. Επιτυγχάνει την υποστήριξη μόνον εκεί, όπου καταφέρνει να ενεργοποιήσει προς τούτο την αμερικανική διπλωματία.
– Μπορούμε να πούμε ότι στις 26 Φεβρουαρίου στην Ιορδανία γεννήθηκε ένα νέο «σχήμα του Αμμάν» στις διορθόδοξες διαβουλεύσεις; Θα υπάρξει συνέχεια;
– Ένα σημαντικό αποτέλεσμα της συναντήσεως στο Αμμάν ήταν η απόφαση για την αναγκαιότητα να συνεχιστούν οι διορθόδοξες διαβουλεύσεις. Οι μετέχοντες στη συνάντηση εξέφρασαν την ελπίδα ότι η επόμενη παρόμοια σύσκεψη θα πραγματοποιηθεί σύντομα, κατά προτίμηση πριν το τέλος του τρέχοντος έτους και ότι θα συμμετάσχει σε αυτήν ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος. Η σημερινή του αυτοαπομόνωση, η μη επιθυμία ούτε να αναλάβει μόνος την πρωτοβουλία διορθοδόξων διαβουλεύσεων, ούτε να συμμετάσχει σ᾽ εκείνες, την πρωτοβουλία των οποίων ανέλαβαν άλλοι, συνδράμει μόνον στην εμβάθυνση της δημιουργηθείσης αντιπαραθέσεως μεταξύ αυτού και άλλων Εκκλησιών. Παρά τα διαπραχθέντα από εκείνον κανονικά εγκλήματα, την παράνομη εισπήδηση στα όρια της Ουκρανικής Εκκλησίας, τη νομιμοποίηση από εκείνον της στερουμένης χάριτος σχισματικής κοινότητας, η συμμετοχή του στο διάλογο είναι εφικτή και σημαντική. Πρέπει να ακούσει τη φωνή των κατά τόπους Εκκλησιών, διαφορετικά οι μονομερείς ενέργειές του θα οδηγήσουν σε ανεπανόρθωτες για την παγκόσμια Ορθοδοξία επιπτώσεις.
Το 1054 ο Πάπας της Ρώμης και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως απέτυχαν να συμφωνήσουν για το θέμα της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας επί της νότιας Ιταλίας και επί τινων άλλων ζητημάτων. Προέκυψε διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας. Οι Εκκλησίες στην Ανατολή και τη Δύση ακολούθησαν διαφορετικές οδούς. Σήμερα ένα παρόμοιο σχίσμα δημιουργήθηκε πλέον εντός της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Επί μια χιλιετία οι αξιώσεις του Πάπα για οικουμενική ηγεμονία προκαλούσαν την αντίδραση από πλευράς Ορθοδόξων Εκκλησιών. Σήμερα εντός της Ορθοδοξίας εμφανίσθηκε μια εστία αξιώσεων όχι μόνο επί της οικουμενικής ηγεμονίας, αλλά και σε ένα τρόπον τινα αλάθητο.
Το γνωστό ρητό Roma locuta causa finita («Η Ρώμη τοποθετήθηκε, το θέμα έκλεισε») υποδεικνύει το ρόλο του Πάπα στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Τώρα όμως και στην Ορθόδοξη Εκκλησία καλλιεργείται η άποψη ότι εάν κάτι αποφάσισαν στην Ιστανμπούλ, σημαίνει ότι το θέμα έκλεισε. Στην Ιστανμπούλ λοιπόν αποφάσισαν να χορηγήσουν «αυτοκέφαλο στην Ουκρανία» και τώρα από όλους απαιτούν όχι συζήτηση, αλλά αναγνώριση της αποφάσεως αυτής. «Πρέπει να αναγνωρίσετε ότι το αυτοκέφαλο της Ουκρανίας είναι τετελεσμένο γεγονός», μας λέγουν οι συνομιλητές από την Κωνσταντινούπολη. Αλλά ουδέποτε είχαμε έναν αλάθητο γήινο επικεφαλής της Εκκλησίας, οι αποφάσεις του οποίου είναι δεσμευτικές προς εκτέλεση ανεξαρτήτως της πανορθοδόξου συναινέσεως επί αυτών. Και οι αξιώσεις του Κωνσταντινουπόλεως επί του αλάθητου προκαλούν δικαιολογημένη αποστροφή στις κατά τόπους Εκκλησίες, όπως και έδειξε η συνάντηση στο Αμμάν.
Προκειμένου να βρούμε λύση από την διαμορφωθείσα κατάσταση, δεν επαρκεί μια συνάντηση. Για τον λόγο αυτό οι μετέχοντες της συσκέψεως του Αμμάν συμφώνησαν να συνεχίσουν τις διαβουλεύσεις, στις οποίες θα προσκαλούνται Προκαθήμενοι και αντιπρόσωποι όλων των γενικώς αναγνωρισμένων κατά τόπους Εκκλησιών.